 |
| Andrian Brouwer "The smokers" |
Το τσιγάρο παραδόξως, σπάνια αποτελεί αντικείμενο συζήτησης και προβληματισμού από τους ειδικούς ψυχικής υγείας. Παράδοξο γιατί ενώ είναι πολύ διαδεδομένο, είναι μία από τις μεγαλύτερες εξαρτήσεις και απειλές για την υγεία που οδηγούν στην ασθένεια και συχνά στον θάνατο. Νομιμοποιείται μήπως λόγω της εκτεταμένης χρήσης του; Γιαυτό δεν μιλάμε τόσο για το τσιγάρο και τις ψυχοκοινωνικές διαστάσεις του;
Νομίζω ότι είναι καιρός να ασχοληθούμε με το κάπνισμα σοβαρά, όπως έχει συμβεί και συμβαίνει με άλλες εθιστικές ουσίες, όπως είναι το αλκοόλ και τα ναρκωτικά ή άλλες εξαρτήσεις όπως η εξάρτηση από τον τζόγο ή τα ηλεκτρονικά παιχνίδια.
Αυτό το ιστολόγιο οφείλει να ασχοληθεί με το θέμα και λόγω ονόματος... Ψ, από Ψυχή (οι Ψι αποκαλούμαστε οι Ψυχολόγοι, οι Ψυχίατροι οι Ψυχαναλυτές και γενικώς ψυχοθεραπευτές). Η ίδια λέξη Ψυχή προέρχεται από το Ψύχω=Πνέω, Φυσώ (αναπνέω...) Πώς λοιπόν να μην μας απασχολήσει το τσιγάρο που σχετίζεται τόσο με την αναπνοή; Την πιο ζωτική από τις λειτουργίες μας, την πνοή που είναι στενά συνδεδεμένη-όπως δείχνουν σήμερα οι φυσιολόγοι-και με ψυχικές καταστάσεις.
Στις θεραπευτικές ομάδες δραματοθεραπείας πάντα ξεκινάμε και κλείνουμε με ένα μικρό τελετουργικό στο οποίο η αναπνοή κατέχει κεντρική θέση. Είναι σημαντικό να ξαναθυμηθούμε να αναπνέουμε χωρίς να παρεμποδίζεται αυτή η λειτουργία. Έρευνες δείχνουν πως η μεταβολή της αναπνοής σχετίζεται με το άγχος και αντίστροφα. Αν παρατηρήσετε τον εαυτό σας αγχωμένο, θα δείτε ότι η αναπνοή είναι από τις πρώτες λειτουργίες που μεταβάλλονται. Το ίδιο και στη λύπη, αλλά ο κύκλος της αναπνοής (εισπνοή-εκπνοή κ.λπ.) εκεί έχει άλλα χαρακτηριστικά. Σύγχρονα πειράματα δείχνουν ότι μπορούμε μάλιστα με τεχνητό τρόπο να φέρουμε τον οργανισμό σε στρες με συγκεκριμένη αναπνοή (αυτή που είναι γρήγορη, κοφτή στο πάνω μέρος των πνευμόνων, που είναι ιδιαίτερα εμφανής στο πάνω μέρος του στέρνου) αλλά και το αντίθετο, δηλαδή μπορούμε να μειώσουμε το άγχος και πάλι με την κατάλληλη αναπνοή (αργή εισπνοή που φτάνει στο κάτω μέρος των πνευμόνων και φαίνεται με ελαφρύ φούσκωμα στην κοιλιά).
Το τσιγάρο αποτελεί εξαρχής ένα παράδοξο.
Αναπνέεις, αλλά αντί του αέρα, εισάγεις καπνό.
Ο καπνιστής όταν αγχώνεται ανάβει τσιγάρο αντί να πάρει βαθιά ήρεμη εισπνοή.
Το ίδιο κι όταν θέλει να χαλαρώσει.
Η φράση μεταξύ εργαζομένων "Πάμε να πάρουμε αέρα κάνοντας ένα τσιγάρο έξω" θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μία στάση στρέβλωσης, αφού αντί του αέρα εισάγεται η τοξικότητα του τσιγάρου.
Ωστόσο, το ότι οι καπνιστές βγαίνουν έξω για να καπνίσουν καθιστά αυτή την ομάδα προνομιακή ως προς δύο σημεία: Το ένα είναι ότι αμέσως γίνονται ομάδα (η ομάδα των καπνιστών έναντι των μη καπνιστών). Το άλλο είναι ότι πράγματι είναι ευεργετικό για το μυαλό να διακόπτεις από ένα περιβάλλον για να βρεθείς στον εξωτερικό χώρο. Μήπως λοιπόν θα έπρεπε αυτή η πρακτική "του βγαίνω για λίγο έξω" να είναι μία γενική πρακτική διαλείμματος σε καπνιστές και μη;
Κάθε εξάρτηση που οδηγεί σε βλάβη κρύβει κάτι σκοτεινό. Λιγότερο ή περισσότερο θάνατο. Η εξάρτηση παρεμποδίζει ή σταματάει την εξέλιξη ενός ανθρώπου, όταν τον εγκλωβίζει σε δυσλειτουργικές συμπεριφορές, κακές σχέσεις, χρήση ουσιών. Δεν είναι μόνο η υγεία, αλλά κι ο νους που βάλλεται. Η ίδια η αρετή της ελευθερίας.
Υπάρχει καλή εξάρτηση; Ναι, είναι η εξάρτηση που αναπόφευκτα αισθάνεται το βρέφος για την μητέρα και αντίστροφα ως μία ηλικία, η εξάρτηση του ερωτευμένου από τον άλλον-εφόσον δεν είναι βλαβερός! η επαναληπτικότητα μέσα από κινήσεις ρουτίνας κάθε μέρα που μας κάνουν να νοιώθουμε ασφαλείς κι ότι ασκούμε ένα είδος ελέγχου στην καθημερινότητα (αρκεί να μην είμαστε μόνο στην ρουτίνα, αλλά ανοιχτοί και στην έκπληξη, την ωφέλιμη αλλαγή, την εξέλιξη και την μάθηση).
Το τσιγάρο στην αρχή ήταν αθώο. 'Οσο δεν γνωρίζαμε τις συνέπειες του στην υγεία, δεν αποτελούσε κάποιο πρόβλημα για να ασχοληθούμε μαζί του. Γεννήθηκα το 1970 και η γενιά μου μεγάλωσε μέσα στον καπνό. Όλοι κάπνιζαν παντού, σε σχολεία, δικαστήρια, δημόσια ιδρύματα, στον δρόμο, στα σπίτια σε κλειστά αυτοκίνητα (τι μαρτύριο αυτό για τα παιδιά!). Κανένας δεν μιλούσε για τις βλαβερές του συνέπειες ως τα μέσα περίπου της δεκαετίας του 80. Η χρήση του καπνού δεν αντιμετώπιζε κανένα πρόβλημα μιας και κανείς δεν ήξερε τις βλαβερές του συνέπειες.
Ο Γιάννης Μανέτας, στο υπέροχο βιβλίο του "Αφηγήματα φυτών" (πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης), αναφέρει ότι οι Ναζί είχαν διαπιστώσει τις βλαβερές συνέπειες του καπνού, μέσα από τα αποτρόπαια πειράματα τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Είχαν γράψει αρκετές σελίδες επιστημονικές για το ζήτημα αυτό, σελίδες όμως που πετάχτηκαν κατά την απελευθέρωση και την λήξη του πολέμου, καθώς η ανθρωπότητα δεν θέλησε να δεχτεί τίποτα από τους ναζί που είχαν διαπράξει τόσο στιγερό έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Έτσι, μας λέει ο Μανέτας, η χρήση του καπνού συνεχίστηκε χωρίς ενοχή και χωρίς έγνοιες για τουλάχιστον 30 χρόνια ακόμη, χωρίς να γνωρίζουμε τις συνέπειες.
Σήμερα όμως πια ξέρουμε...
Και παρόλα αυτά συνεχίζουμε να καπνίζουμε αδιαφορώντας για την υγεία μας, αδιαφορώντας επίσης για το παράδειγμα εξαρτημένου γονιού που δίνουμε στα παιδιά μας. Αδιαφορούμε για τους διπλανούς μας όταν καπνίζουμε μαζί με μη καπνιστές, παρόλο που το παθητικό κάπνισμα είναι εξίσου βλαβερό.
Παραθέτω μία εικόνα που δημοσίευσε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, στην οποία φαίνεται η βλάβη που προκαλεί άθελά του ο καπνιστής στους γύρω του. Δεν μιλάμε εδώ πια για το παθητικό κάπνισμα, του οποίου τις βλαβερές συνέπειες γνωρίζουμε ήδη χρόνια.
Ερευνητές από πανεπιστήμιο της Φιλαδέλφεια, έδειξαν ότι οι βλαβερές συνέπειες του καπνού είναι μεγαλύτερες από ό,τι πιστεύαμε. Συγκεκριμένα, το κάπνισμα "από τρίτο χέρι" αφορά την διεισδυτικότητα και παραμονή των τοξικών ουσιών στον περιβάλλοντα χώρο, που παραμένουν και εισχωρούν παντού ακόμη και μετά το σβήσιμο ενός τσιγάρου.
Σε αυτό το σημείο θέλω να εκφράσω την κατανόηση μου ως προς τους καπνιστές, όντας κι εγώ πρώην καπνίστρια για δεκαετίες. Οι καπνιστές έχουν μειωμένη ενσυναίσθηση γιατί τα αισθητήρια τους δεν λειτουργούν σωστά. Καταλήγω σε αυτό το συμπέρασμα βασιζόμενη στις μελέτες για την μείωση της αισθητηριακής αντίληψης της όσφρησης και της γεύσης των καπνιστών, αλλά κι από την προσωπική μου εμπειρία. Εφόσον λοιπόν συμβαίνει αυτή η έκπτωση, ο καπνιστής ο οποίος σε έναν κοινωνικό χώρο με καπνιστές και μη καπνιστές, ανοίγει το παράθυρο και καθισμένος ο μισός μέσα κι ο μισός στο μπαλκόνι, θεωρεί-βασιζόμενος πάντα στις πληροφορίες που λαμβάνει από τα δικά του αισθητήρια, την όσφρηση στην προκείμενη περίπτωση) ότι δεν ενοχλεί αφού δεν του μυρίζει του ίδιου ο καπνός που παράγει μέσα στο δωμάτιο. Αυτό όμως δεν ισχύει για όσους δεν καπνίζουν, οι οποίοι οσφραίνονται καλύτερα και αντιλαμβάνονται τον καπνό. Έτσι παράγεται μία παρεξήγηση μεταξύ καπνιστών και μη καπνιστών, η οποία ενίοτε καταλήγει σε εμπόλεμη κατάσταση αφού οι μεν δεν καταλαβαίνουν τους δε.
 |
| Fernard Léger |
Ο καπνιστής είναι εξαρτημένος. Αν δεν καπνίσει, αν δεν έρθει σε επαφή με την ουσία, τη νικοτίνη, ο οργανισμός του βρίσκεται σε εγρήγορση. Κυριαρχεί ο εκνευρισμός του, τον οποίο συχνά δεν μπορεί να τον κατανοήσει ως συνέπεια της απουσίας τσιγάρου. Την στιγμή αυτή του εκνευρισμού χρειάζεται να έχει την ψυχραιμία να κάνει μία παύση σε κάθε τι που κάνει για μερικά δευτερόλεπτα. Να παρατηρήσει αυτόν τον εκνευρισμό. Να καταλάβει ότι δεν είναι αυτός ο ίδιος νευρικός ως άνθρωπος, αλλά η εξάρτηση και η στέρηση που εκείνη την στιγμή τον κάνει νευρικό. Η στιγμή που θα καταλάβει ότι για τα νεύρα που αισθάνεται είναι αιτία η έλλειψη νικοτίνης, αποτελεί ένα σημαντικό πλήγμα (αλλά πολύ χρήσιμο) για το ναρκισσισμό του. Μπορεί να αναλογιστεί, "Μα καλά, πώς επιτρέπω σε μία ουσία να έχει τέτοια επίδραση πάνω μου;".
Το τσιγάρο συχνά εμφανίζεται στα χέρια των εφήβων ή των νέων ως αντίδραση προς τους μεγάλους, ως μέσο χειραφέτησης ή και γοητείας. Πόσοι έχουν επίσης πάρει το πρώτο τους τσιγάρο για να ανήκουν σε μία παρέα; Ωστόσο, οι λόγοι που κανείς ξεκινά να καπνίζει αλλάζουν μέσα στις εποχές. Σήμερα οι διαφημίσεις τσιγάρων στους δρόμους ή στην τηλεόραση έχουν περιοριστεί από το νόμο. Δεν θα ξεχάσω ποτέ την έλξη που μου ασκούσαν οι περιπετειώδεις τύποι του Μάρλμπορο και του Camel για παράδειγμα. Η ταύτιση με την συγκεκριμένη ομάδα, ή τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που η εκάστοτε εταιρεία θέλει να προβάλλει, χάρη στην απαγόρευση της διαφήμισης δυσχεραίνει, προς όφελος της κοινωνίας.
Σήμερα ξέρουμε ότι το τσιγάρο βλάπτει. Την εποχή της αθωότητας, όταν όλοι ήμασταν στην άγνοια, το κάπνισμα δεν μπορούσε να θεωρηθεί αυτοκαταστροφική συμπεριφορά. Σήμερα όμως ξέρουμε ότι είναι. Χρειάζεται να δει ο άνθρωπος πέρα από το τσιγάρο ποιες άλλες καταστροφικές συμπεριφορές χαρακτηρίζουν την ζωή του και να δει πώς μπορεί να βρει απόλαυση χωρίς να βλάπτει τον εαυτό του και τους άλλους. Πώς να βρει παρηγοριά στις σχέσεις του κι αν δεν μπορεί στους συγκεκριμένους που έχει επιλέξει, να ψάξει για άλλους ανθρώπους που είναι ικανοί να τον παρηγορήσουν. Eνα καλό νέο είναι ότι η Ελλάδα κατέκτησε την πρώτη θέση το 2017 από άτομα που αποφάσισαν να σταματήσουν το κάπνισμα. Κι ας μην εφαρμόζεται ακόμη ο νόμος στα περισσότερα εστιατόρια. Ωστόσο, σε χώρους που εφαρμόζεται ο νόμος πιστά και αυτό αποτελεί πολιτική του καταστήματος, σπάνια βρίσκεις θέση αν δεν έχεις κάνει κράτηση.
Όπως καταλαβαίνουμε, πολλοί είναι οι παράγοντες που εμπλέκονται στην έναρξη του καπνίσματος. Οι καλές σχέσεις αποτελούν πάντα ασπίδα για κάθε εξάρτηση.
Τέλος μία συμβουλή: Αν αποφασίσετε να σταματήσετε το τσιγάρο μην χρησιμοποιήσετε το ρήμα "κόβω". Δύσκολα κόβουμε κάτι κι οι λέξεις έχουν τεράστια επίδραση με πολύ υπόγειο τρόπο στον ψυχισμό μας. Όχι, δεν είναι μία ευνουχιστική πράξη η παύση του καπνίσματος αλλά το αντίθετο. Το κάπνισμα "κόβει" την πρόσβαση στον αέρα! Απλά αφήστε το τσιγάρο να πέσει από το χέρι σας...
Κι αν χρειάζεται ζητήστε υποστηρικτική ψυχοθεραπεία.
