 |
| Το πλοίο των τρελών (Hieronymus Bosch) |
Σχετίζεται άμεσα με τις κοινωνικές αναπαραστάσεις που επικρατούν για την τρέλα, κοινωνικές αναπαραστάσεις που αλλάζουν μέσα στις εποχές αλλά και τις κουλτούρες. Ο Michel Foucault έχει περιγράψει το πώς αλλάζει η αντιμετώπιση αλλά και οι αναπαραστάσεις της τρέλας μέσα στις εποχές.
Υπάρχουν αναπαραστάσεις του τρελού που είναι περισσότερο θετικές από ό,τι σήμερα στην δυτική κοινωνία. Η μανία στην αρχαία Ελλάδα είναι Ιερή σε κάποιες περιπτώσεις και συνδέεται με την λατρεία του Διονύσου και την έκσταση. Ο τρελός στα έργα του Σαίξπηρ είναι εκλεκτός του βασιλιά και βρίσκεται ως γελωτοποιός στην αυλή του για να τον διασκεδάζει. Είναι στο απυρόβλητο και λέει πάντα τις αλήθειες χωρίς κανέναν φόβο και σεβασμό στην κοινωνική ιεραρχία. Ο Σαμάνος από την άλλη πλευρά, το ιερό πρόσωπο πολλών κοινωνιών ακόμη και σήμερα, θα χαρακτηριζόταν από την σύγχρονη ψυχιατρική τρελός, καθώς μπαίνει σε έκσταση, λέει ότι συνομιλεί με τα πνεύματα, έχει οράματα (που στην ψ γλώσσα εύκολα θα τα μετονομάζαμε σε ψευδαισθήσεις). Ωστόσο ο Σαμάνος είναι στην κορυφή της κοινωνικής ιεραρχίας. Είναι ο αρχηγός της φυλής και αξιοσέβαστος από την κοινότητα.
Ωστόσο η τρέλα συνάντησε και τραγικές στιγμές μέσα στην ιστορία. Κατά τον μεσαίωνα η τρέλα και η μαγεία ήταν συνυφασμένες. Οι τρελοί ρίχνονταν στην πυρά για να εξορκιστεί το κακό, αφού θεωρήθηκε ότι είχαν καταληφθεί από πνεύματα. Η εικόνα του Ιερόνυμου Μπος με το πλοίο των τρελών, μας λέει ο Φουκώ, υποδηλώνει ότι η τρέλα κατά τον μεσαίωνα μοιάζει με μίασμα που χρειάζεται να απομακρυνθεί από το κοινωνικό σώμα για να γλυτώσει το σύνολο και να μην μολυνθεί.
Η εικόνα των ασύλων κατά τον 19ο και 20ο αιώνα είναι τραγική. Αλυσοδεμένοι άνθρωποι στα όρια της αποκτήνωσης είναι χαραγμένες στην μνήμη μας ακόμη και από την δική μας Λέρο που δεν πάνε πολλά χρόνια από τότε που άλλαξε.
Το κίνημα της αντιψυχιατρικής αλλά και της ψυχιατρικής μεταρρύθυμισης και αποασυλοποίησης επέδρασαν πολύ θετικά και βελτίωσαν την θέση αλλά και τις συνθήκες ζωής των ψυχωτικών.
Ο τρελός στην δυτική κοινωνία δεν καίγεται πια, αλλά πάντα απομονώνεται από το κοινωνικό σύνολο. Γίνεται αντικείμενο φόβου αλλά και κοροϊδίας. Προκαλεί δέος αλλά και οίκτο. Όπως και νά'χει είναι σαν ξωτικό, ακατανόητος και γιαυτό και για πολλούς θεωρείται επικίνδυνος. Δεν έχει κανένα πολιτικό δικαίωμα. Είναι τόσο χαμηλή η κοινωνική του θέση που η ψυχολογιοποίηση γίνεται μηχανισμός επιρροής στον κυρίαρχο λόγο. Ψυχολογιοποίηση σημαίνει : "Μην τον ακούτε, είναι τρελός". Πρόκειται για έναν μηχανισμό, που λειτουργεί αυτόματα και με το που θα χαρακτηρίσουμε κάποιον τρελό, παύουμε να δίνουμε σημασία στο περιεχόμενο του λόγου του. Ναι, τον τρελό δεν τον ακούμε, υπάρχει και δεν υπάρχει. Είναι σαν ζωντανός-νεκρός.
Μέσα από μία τέτοια κοινωνική αναπαράσταση μπορούμε να καταλάβουμε πώς δομείται ο φόβος της τρέλας. Πολλοί θα προτιμούσαν τον θάνατο από το να χάσουν τα λογικά τους.
Ωστόσο μιλάμε για φόβο της τρέλας κι όχι για την τρέλα την ίδια.
Εμφανίζεται σε στιγμές συνήθως μετάβασης του ανθρώπου από ένα στάδιο σε ένα άλλο. Σε άλλες περιπτώσεις εμφανίζεται σε στιγμές μεγάλου άγχους και αγωνίας που προκαλούν σύγχυση στο νου και ο άνθρωπος αδυνατεί να βρει λύσεις σε προβλήματα παρόλο που συχνά είναι κάτω από τη μύτη του.
Ο φόβος της τρέλας είναι ο φόβος ότι χάνει κανείς το μυαλό του, τα λογικά του. Την λογική σκέψη δηλαδή, η οποία μας συνδέει με την πραγματικότητα. Γιατί πρωτίστως η τρέλα (η ψύχωση στην γλώσσα των Ψ) σημαίνει ακριβώς την διατάρραξη της σχέσης με την πραγματικότητα.
Συνήθως αυτός ο φόβος σημαίνει επίσης και την απώλεια ελέγχου που έχει ο άνθρωπος στην ζωή του. Το σπάσιμο των ορίων αλλά και των δεσμών με την υπόλοιπη ανθρωπότητα. Την κοινωνική απομόνωση. Το ότι κανείς δεν τον καταλαβαίνει, ή ότι ο ίδιος δεν μπορεί να καταλάβει τι γίνεται γύρω του.
Πολλά από τα παραπάνω σχετίζονται και με την εμφάνιση αυτού του φόβου. Η έλλειψη κατανόησης από το περιβάλλον, οι υπερβολικές ευθύνες, η πίεση, η μοναξιά... Φτιάχνουν τις συνθήκες για την εμφάνιση της φοβίας (λέμε φοβία όταν σχετίζεται με ένα συγκεκριμένο θέμα που προκαλεί φόβο και το οποίο επαναλαμβάνεται) αλλά δεν είναι ωστόσο η πραγματική αιτία. Η αιτία όπως είπαμε, συνήθως είναι νευρωτικής προέλευσης, δηλαδή προέρχεται από μία εσωτερική σύγκρουση μεταξύ επιθυμιών και αναστολών (απαγορεύσεων, ψυχικών εμποδίων).
Συνήθως όσοι φοβούνται ότι θα τρελαθούν δεν τρελαίνονται. Σε κάθε περίπτωση όμως, ο φόβος της τρέλας είναι ένα καμπανάκι που σημαίνει ότι ο άνθρωπος χρειάζεται βοήθεια.
Κάποιες στιγμές, ωστόσο, ο φόβος της τρέλας μπορεί να έχει βάση και χρειάζεται να αξιολογηθεί.
Σε αυτή την περίπτωση πρέπει να κοιτάξουμε αν:
-υπάρχουν έστω και μία φορά ψευδαισθήσεις (ακουστικές, οπτικές ή απτικές)
-το ευρύτερο περιβάλλον έχει αρχίσει να ανησυχεί ιδιαίτερα με τις συμπεριφορές του ανθρώπου ή έχουν διαταραχθεί σοβαρά οι σχέσεις του με αυτό (δουλειά, σχολείο, πανεπιστήμιο, οικογένεια, φίλοι κλπ).
-όταν ο ίδιος δυσκολεύεται πολύ να συγκεντρωθεί. (π.χ. ακόμη και να διαβάσει μία παράγραφο).
-την ηλικία. (πιο επικίνδυνες για έναρξη ψύχωσης ηλικίες είναι 19-27 ετών).
Μπορούμε να προλάβουμε την τρέλα όταν αυτή ξεκινά. Ακόμη κι αν έχουμε ένα ή λίγα ψυχωτικά επεισόδια, υπάρχει χρόνος για να προλάβουμε την χρόνια κατάσταση αν η ψυχοθεραπεία έρθει νωρίς. Αν είναι στην αρχή, είναι πολύ σημαντικό να ξεκινήσει η ψυχοθεραπεία πριν την χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας παρατήρησε ότι σε χώρες που δεν υπάρχουν αντιψυχωτικά φάρμακα, τα ψυχωτικά επεισόδια έχουν καλύτερη πρόγνωση από ό,τι στις ανεπτυγμένες κοινωνίες στις οποίες γίνεται άμεσα χoρήγηση αντιψυχωτικής φαρμακευτικής αγωγής.
Είναι επίσης πολύ σημαντικό ο άνθρωπος να αποφασίσει ο ίδιος για την θεραπεία του. Τότε η πρόγνωση είναι πολύ καλή!
