 |
| Χριστόφορος Μπαλαμπανίδης |
Την τελευταία δεκαετία έχει γίνει προσπάθεια να διανεμηθεί στο συλλογικό φαντασιακό το δίλημμα "Ασφάλεια ή Ελευθερία". Στην πραγματικότητα όμως πρόκειται για ένα ψευδές δίλημμα, καθώς δεν είναι δυνατόν να είναι κάποιος ασφαλής χωρίς να είναι ελεύθερος.
Όποτε όμως χρησιμοποιούνται στον λόγο λέξεις που αναφέρονται σε αφηρημένες έννοιες, όπως είναι η λέξη "ελευθερία" χρειάζονται επιπλέον καθορισμό. Έτσι, την ελευθερία την εννοώ ως την δράση του ενήλικα που εκπορεύεται από την δική του βούληση. Οι αναγνώστες του ιστολογίου, μπορούν να βρούν σχετικό άρθρο σε παλιότερη ανάρτηση.
Η ενηλικίωση ωστόσο είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την εμφάνιση της βούλησης. Χρειάζεται το υποκείμενο να έχει ξεπεράσει τόσο το στάδιο της συμμόρφωσης, που αναφέρεται στην παιδική ηλικία, όσο και αυτό της αντίδρασης, στάσης συχνής στην εφηβεία.
Η ενηλικίωση δεν είναι εύκολη υπόθεση. Χρειάζεται την ανάληψη ρίσκου. Και στο ρίσκο το υποκείμενο αναμετριέται με τα όρια τόσο τα δικά του όσο και του περιβάλλοντος. Χρειάζεται η έξοδός του στον έξω κόσμο, η αναμέτρηση με τους Λαιστρυγόνες και τους Κύκλωπες, για να θυμηθούμε και τον Καβάφειο Οδυσσέα. Μέσα από αυτή την αναμέτρηση, που φυσικά εμπεριέχει και κινδύνους, θα δυναμώσει και θα αισθανθεί σιγουριά για τα επόμενα βήματά του.
Το ψευτοδίλημμα ωστόσο "Ασφάλεια ή Ελευθερία" φαίνεται ότι έπιασε τόπο στον πλανήτη κι έτσι πολλοί είναι αυτοί που με ευκολία προσχώρησαν δικαιώματα σε άλλους, που έπαιξαν τον ρόλο του κηδεμόνα, προκειμένου να νοιώθουν ασφαλείς.
Κοιτώντας τις εργασίες της παιδοψυχολογίας ως προς αυτό το θέμα, δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση στην θεωρία του "ασφαλούς δεσμού" των Bowlby και Ainsworth. Σύμφωνα με αυτές τις εργασίες η βρεφική ηλικία είναι η βάση της εμπειρίας του αισθήματος ασφάλειας ή ανασφάλειας και ιδιαίτερα η σχέση με την μητέρα. Περίπου στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε κι ο Erikson περιγράφοντας τα αναπτυξιακά στάδια του.
Χρειάζεται όμως να δούμε περισσότερο την θεωρία της Ainsworth για τον ασφαλή δεσμό με την μητέρα. Συμφωνα λοιπόν με την θεωρία της, που έχει προκύψει από σειρά ερευνών, διακρίνονται δύο βασικοί τύποι πρωταρχικού δεσμού του βρέφους όπου ο δεύτερος διακρίνεται σε υποκατηγορίες που για να μην μακρυγορήσω δεν θα αναφέρω σε αυτό το άρθρο. Α) ο ασφαλής δεσμός με την μητέρα β) ο ανασφαλής δεσμός.
Περίπου τα μισά βρέφη αναπτύσσουν ασφαλή δεσμό. Έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και οι έρευνες που μελέτησαν πόσο ο πολιτισμός μπορεί να παρεμβαίνει και να καθορίζει τον τύπο δεσμού που κάνει η μητέρα με το μωρό της, ενώ σημαντικά εξωγενή γεγονότα μπορούν να καθορίσουν σημαντικά την πρωταρχική σχέση. Έτσι, ανάλογα με το πολιτισμικό πλαίσιο οι άνθρωποι αναπτύσσουν περισσότερο ή λιγότερο ασφαλή δεσμό με την μητέρα.
Το αίσθημα ασφάλειας λοιπόν σχετίζεται άμεσα με αυτή την εμπειρία κατά τον πρώτο κυρίως χρόνο ζωής. Κι όπως είδαμε με ασφάλεια το βιώνουν περίπου οι μισοί από μας.
Ο Erikson κατά την περιγραφή της ανθρώπινης ανάπτυξης αναφέρει ότι το παιδί θα περάσει στο επόμενο στάδιο της εξερεύνησης μόνο αν έχει βιώσει με ασφάλεια τον πρώτο δεσμό με τη μητέρα.
Μπορούμε εύκολα να το δούμε παρατηρώντας τα μικρά παιδιά. Ένα παιδί που αισθάνεται τη μονιμότητα και διαθεσιμότητα της μητρικής παρουσίας εύκολα απομακρύνεται από αυτήν για να εξερευνήσει ένα δωμάτιο ή έναν νέο χώρο, γνωρίζοντας ότι όταν χρειαστεί κάτι μπορεί να επιστρέψει στην μητέρα του. Αντίθετα, παιδιά προσκολλημένα στην μητέρα φαίνεται ότι αισθάνονται το άγχος ότι μπορεί εκείνη να απομακρυνθεί ή να μην είναι διαθέσιμη στην ικανοποίηση βασικών αναγκών τους.
Οι εμπειρίες αυτές αν και πρώιμες, καθορίζουν την ανθρώπινη ζωή, αλλά και τον τρόπο που σχετιζόμαστε με τους άλλους.
Σπάνια λοιπόν οι άνθρωποι με ανασφαλή δεσμό θα τολμήσουν αλλαγές στην ζωή τους αν και μπορεί να ζουν μέσα σε άσχημες συνθήκες. Προτιμούν το γνωστό, το οικείο και κάθε εξερεύνηση σε νέες δυνατότητες αποτελεί πηγή άγχους και απειλή.
Από την άλλη, γονείς που έχουν οι ίδιοι βιώσει γονεϊκή στέρηση, τείνουν να προσκολλώνται στα παιδιά προσπαθώντας να υπεραναπληρώσουν το δικό τους κενό. Σε αυτή την περίπτωση και συνήθως χωρίς να το θέλουν, ανακάμπτουν την ενηλικίωση των παιδιών τους δημιουργώντας συμπλέγματα που με μεγάλη δυσκολία τα παιδιά μεγαλώνοντας θα αντιμετωπίσουν, εφόσον βρουν το θάρρος να το κάνουν.
Ωστόσο, ένας καλός γονιός πρέπει να δώσει δύο πράγματα στα παιδιά: Ρίζες και φτερά!
Κι αν ο γονιός δεν το κάνει, τότε το παιδί μεγαλώνοντας ακόμη και σε μεγάλη ηλικία χρειάζεται να ψάξει τρόπους να το κάνει. Δεν είναι τελικά καθόλου ασφαλές να μεγαλώνει κανείς με "φτερά" που αν και υπάρχουν από την φύση έχουν υποστεί αγκύλωση από την αχρηστεία.
Καράβια δεμένα στο λιμάνι, αυτοκίνητα που δεν χρησιμοποιούνται για καιρό, χρειάζονται σέρβις για να ξαναλειτουργήσουν για τον σκοπό που φτιάχτηκαν.
Το ίδιο και ο άνθρωπος με αγκυλώσεις. Και είπαμε, μιλούμε πάντα με βάση την μεταφορά και σε καμία περίπτωση εργαλειοποιώντας τον άνθρωπο που έτσι κι αλλιώς έχει ψυχή με αβυσσαλέο πλούτο και δυνατότητες. Η ψυχοθεραπεία, ως επανορθωτική εμπειρία, έχει την δύναμη να επανορθώσει τον πρωταρχικό δεσμό και να ξεσκουριάσει κάθε αγκύλωση που σταματά την ζωή από φόβο ή ανασφάλεια.
