Μεταφυσική και ψυχική υγεία

Δουλεύοντας χρόνια κλινικά έχω παρατηρήσει ότι οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που υποφέρουν από ψυχικές δυσκολίες και παρουσιάζουν συμπτώματα δίνουν εξέχουσα σημασία στη μεταφυσική. Κάποιοι μάλιστα, μεταφυσικοποιούν την εμπειρία τους-προσδίδοντας για παράδειγμα μαγικές δυνάμεις στη σκέψη, ή μετατρέποντας τυχαία γεγονότα  σε συμπαντικά μηνύματα.

Η δοξασία στη βασκανία για παράδειγμα, είναι πολύ διαδεδομένη ακόμη και σε άτομα που σε άλλες στάσεις και συμπεριφορές διακατέχονται από ορθολογικές θέσεις. Αυτός που πιστεύει ότι ματιάζεται αποδίδει μία ιδιαίτερη δύναμη σε αυτόν που θεωρεί ότι τον ματιάζει με αποτέλεσμα να βγαίνει ο ίδιος αποδυναμωμένος. Η συνάντηση με το βλέμμα του άλλου, έχουμε δει σε προηγούμενα άρθρα πως ενεργοποιεί τον ψυχισμό μας, και αποτελεί μία από τις βασικότερες πτυχές της μη λεκτικής επικοινωνίας. Νευροψυχολογικές μελέτες δείχνουν ότι όταν κοιτούμε κάποιον στα μάτια ενεργοποιείται σε συγκεκριμένες περιοχές ο εγκέφαλός μας και το αποτέλεσμα αυτής της ενεργοποίησης είναι η δημιουργία συναισθημάτων-που ποικίλουν ανάλογα με την εμπειρία που έχουμε ήδη αποκτήσει από τις σχέσεις με τους άλλους.

Ας επιστρέψουμε όμως στο μάτιασμα...

Τι κάνει συνήθως κάποιος που πιστεύει ότι ματιάζεται; Πλησιάζει κάποιον που ξεματιάζει και που συνήθως είναι ένα μέλος της οικογένειάς του που εμπιστεύεται. Πολλοί τηλεφωνούν πολλές φορές μέσα στη βδομάδα σε οικεία τους πρόσωπα-ιδιαίτερα τη μητέρα ή τη σύζυγο-για να τους ξεματιάσουν. Αυτή η επαφή με τον/την ξεματιαστή δεν μπορεί παρά να έχει στοιχεία εξάρτησης, παρόμοια με αυτά που έχει ο Αφρικανός ανιμιστής που πιστεύει ότι διακατέχεται από κάποιο κακό πνεύμα με τον σαμάνο της φυλής.

Άλλες τέτοιες εκδηλώσεις που υποδηλώνουν την ύπαρξη της μεταφυσικής στην καθημερινή ζωή είναι όταν το υποκείμενο θεωρεί ότι η σκέψη του ή η σκέψη του άλλου έχει μαγικές ή υπερφυσικές ικανότητες. Είναι χαρακτηριστικό εδώ το παράδειγμα των ανθρώπων που διακατέχονται από έμμονες ιδέες και ιδεοψυχαναγκαστική νεύρωση. Άνθρωποι που προσπαθούν να μην πατήσουν τις γραμμές στο πεζοδρόμιο συνδέοντας αυτή την πράξη με την κακοτυχία για παράδειγμα. Τέτοιου είδους σκέψεις προέρχονται από την παιδική ηλικία, κατά την οποία το παιδί πιστεύει στην παντοδυναμία της σκέψης αλλά και αποδίδει μαγικές ικανότητες σε αντικείμενα ή υποκείμενα του περιβάλλοντός του. Για τον άνθρωπο που διακατέχεται από τέτοιου είδους μεταφυσικές σκέψεις η ενέργεια που καταναλώνει  είναι εξαιρετικά μεγάλη και τον εξουθενώνει, στερώντας του τη δυνατότητα να είναι δημιουργικός-να διοχετεύσει δηλαδή αυτή την ενέργεια σε δημιουργικές οδούς.

Ένα άλλο πολύ κοινό παράδειγμα απόδοσης μαγικών χαρακτηριστικών στην καθημερινότητα αποτελεί η σημασία που αποδίδεται στην κατάρα ή την ευχή. Ιδιαίτερα όταν προέρχεται από κάποιο οικείο άτομο, συνήθως τη μητέρα. Το υποκείμενο-δέκτης της κατάρας ή της ευχής- φαίνεται να δένεται από αυτήν και να λειτουργεί σαν υπνωτισμένο-προγραμματισμένο πολλές φορές αποδίδοντας τα δεινά της ζωής του σε μία κατάρα. Η δύναμη επιρροής της κατάρας φαίνεται να διαπερνά τη γενεολογική αλυσίδα και συχνά ανακαλύπτουμε έκπληκτοι πώς μία κατάρα που δόθηκε κάποτε από κάποια γιαγιά ή άλλο πρόγονο μπορεί να στοιχειώνει όλη τη γενιά πολλές δεκαετίες μετά και η σημασία της να διατηρείται αναλοίωτη.

Σε αυτό το σημείο φαίνεται η δύναμη που αποδίδουμε στο λόγο. Δεν είναι λίγοι αυτοί που δεν κατονομάζουν μία λέξη που συνδέεται με δυσάρεστα συναισθήματα, λες και με το που θα εκστομιστεί η λέξη θα υπάρξει και η πραγμάτωσή της.

Η μεταφυσική σκέψη εμφανίζεται επίσης έντονη σε φοβίες. Και είναι λογικό, καθώς όσο σκληρή κι αν είναι μία στιγμή στην πραγματικότητα αποτελεί μικρότερη πηγή φόβου από τα φαντάσματα (η λέξη χρησιμοποιείται με τη διπλή της σημασία).

Η ψύχωση είναι ίσως η περίπτωση που παρατηρείται η πιο στενή σχέση του ψυχισμού με τη μεταφυσική. Μέσα από τις αφηγήσεις πολλών ψυχωσικών  βλέπουμε ότι μέσα στην οικογένεια υπάρχουν πολλές μεταφυσικές δοξασίες που με τρόπο λιγότερο ή περισσότερο συνειδητό έχουν μεταβιβαστεί και στο πάσχον υποκείμενο. Ακόμη και σε περιπτώσεις που αυτό δεν ισχύει, ο ψυχωσικός αποδίδει μαγικές ικανότητες σε πνεύματα ή διακατέχεται από την ιδέα ότι μπορεί να επικοινωνεί με το μυαλό των άλλων...

Η μεταφυσική στη ζωή των ανθρώπων εμφανίζεται κυρίως μέσα από προκαταλήψεις που είναι τόσο κοινές που συνήθως περνούν απαρατήρητες. Το παράδειγμα των αθλητών που φορούν ένα φυλακτό ή ένα συγκεκριμένο ρούχο σε σημαντικούς αγώνες είναι χαρακτηριστικό ως προς αυτό το σημείο...

Σκεφτείτε πόσες τέτοιες πράξεις γεμίζουν την καθημερινή εμπειρία μας. Το χτύπημα του ξύλου-πάλι μπροστά στην εκστόμιση μιας λέξης προς αποφυγή-, το φτύσιμο ενός μωρού για να μην ματιαστεί, τα χρήματα που ρίχνουμε σε ένα νέο αυτοκίνητο για να είναι καλοτάξιδο, το σπάσιμο του ροδιού, ο φόβος μπροστά σε έναν σπασμένο καθρέφτη κ.ά...

Η ενασχόληση με την αστρολογία, διάφορες ενεργειακές πρακτικές, η τηλεπάθεια...

Θα μου πείτε, ό,τι σήμερα είναι μεταφυσικό, μπορεί αύριο να αποδειχθεί και να είναι τομέας της φυσικής. Και ό,τι σήμερα υπάρχει ως φυσική κάποτε ανήκε στη μεταφυσική.

Σύμφωνοι!

Πάντως, αυτό που βλέπω είναι ότι στις περισσότερες ψυχοπαθολογίες η ενασχόληση με τη μεταφυσική λαμβάνει μεγάλες διαστάσεις στη ζωή του υποκειμένου. Επίσης, ότι όσο πιο σοβαρή είναι η ψυχοπαθολογία, τόσο μεγαλύτερη φαίνεται να είναι και η θέση της μεταφυσικής στην καθημερινότητα.

Ο άνθρωπος που αποδίδει ό,τι του συμβαίνει στη ζωή σε μεταφυσικές αιτίες υποννοεί ότι δεν ελέγχει ο ίδιος τη ζωή του, αλλά κάτι άλλο, έξω από αυτόν. Αυτή η αντίληψη της ζωής φαίνεται να συνδέεται και με την αποτυχία. Αλλά θα επανέλθουμε σε αυτό το σημείο σε άλλη ευκαιρία.

Κάποιοι ασυνείδητα θέλουν να αποφύγουν την ευθύνη της ζωής τους αποδίδοντάς την αλλού.

Εντούτοις, ακόμη και ο πιο ορθολογικός νους διακατέχεται από ανορθολογικά στοιχεία.

 Όπως μας λέει ο Mircea Eliade ακόμη και ο πιο άπιστος ιεροποιεί κάτι, μία ημερομηνία για παράδειγμα επετείου ή των γενεθλίων του.

Δεν γλυτώνουμε ποτέ εντελώς από τον ανορθολογισμό, που από τη μία φαίνεται να φέρει ένα σωρό προβλήματα στο υποκείμενο και στην κοινωνία, αλλά από την άλλη, φαίνεται να είναι και αναπόσπαστο τμήμα του ψυχισμού που δύναται να φέρει έμπνευση για νέες ανακαλύψεις.

Θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι η σχέση με την πνευματικότητα είναι διαφορετική από τη σχέση με τη μεταφυσική. Η πνευματικότητα σχετίζεται με το νόημα της ζωής και την πανανθρώπινη αλήθεια.

Σε αντίθεση με τη μεταφυσική, η ύπαρξη πνευματικότητας στη ζωή αποτελεί ασπίδα απέναντι στην ψυχική πάθηση.