Το σημερινό άρθρο έρχεται ως συνέπεια του προηγούμενου: "Μεταφυσική και ψυχική υγεία", μόνο που σήμερα θα προσπαθήσουμε να δούμε το θέμα σε σχέση με την απόδοση των αιτιών για ένα γεγονός ζωής, κυρίως υπό το πρίσμα της κοινωνικής ψυχολογίας.
Σύμφωνα λοιπόν με έρευνες που έχουν ξεκινήσει ήδη από τη δεκαετία του '50 και συνεχίζονται μέχρι σήμερα (Heider, Kelly, Jones κ.ά.) το υποκείμενο πάντα τείνει να ψάχνει τα αίτια για κάτι που του συμβαίνει. Και η νευροψυχολογία πιστοποιεί αυτή την τάση του εγκεφάλου για αναζήτηση αιτιών.
Γενικά υπάρχουν δύο κατηγορίες απόδοσης αιτιών: Εσωτερικά και εξωτερικά.
Στην περίπτωση της εσωτερικής απόδοσης, το υποκείμενο αποδίδει στον εαυτό του αυτό που του συμβαίνει, δηλαδή το ίδιο είναι υπεύθυνο.
Στην περίπτωση της εξωτερικής απόδοσης, το υποκείμενο αποδίδει την ευθύνη έξω από το ίδιο.
Εδώ, μπορούμε να διακρίνουμε κυρίως δύο είδη εξωτερικής απόδοσης, το ένα έχει να κάνει με τους άλλους-την κοινωνία, οικογένεια, ένα άλλο πρόσωπο και το άλλο έχει να κάνει με μεταφυσικά αίτια, όπως είναι η τύχη ή η κακοτυχία, ο Θεός, η βούληση του σύμπαντος κ.λ.π.
Η απόδοση των αιτιών καθορίζεται από το σύστημα αναπαραστάσεων του υποκειμένου, την αντίληψη δηλαδή που έχει για τον κόσμο και τον εαυτό του, καθώς και από πολιτισμικές παραμέτρους.
Ωστόσο, βλέπουμε να υπάρχουν κάποιες κοινές τάσεις, σίγουρα όμως όχι καθολικές...
Έτσι, οι έρευνες της κοινωνικής ψυχολογίας δείχνουν ότι όταν πρόκειται για ένα θετικό γεγονός τότε το υποκείμενο τείνει να αποδίδει τα αίτια στον εαυτό του. Π.χ. όταν κάποιος κερδίζει σε έναν αγώνα κολύμβησης, λέει για το πόσο σκληρά προπονήθηκε, μιλάει για την αφοσίωσή του κλπ.
Όταν όμως το γεγονός είναι αρνητικό για τη ζωή, τότε υπάρχει η τάση να αποδίδονται τα αίτια σε εξωτερικούς παράγοντες: π.χ. η κρίση, η κακή μοίρα, η ταξική ανισότητα κλπ.
Το ίδιο συμβαίνει και με τις διομαδικές σχέσεις. Μια ομάδα δηλ. τείνει να αποδίδει την επιτυχία της εσωτερικά, ενώ την αποτυχία της εξωτερικά (στην κακή τύχη ή στιγμή, την κακοκαιρία κλπ).
Στο άρθρο αυτό δεν υπάρχει στόχος να βρούμε ποια είναι η αλήθεια, πού δηλαδή βρίσκονται τα αίτια (μία αλήθεια που δε νομίζω ότι υπάρχει άλλωστε έξω από την υποκειμενικότητα). Βλέπουμε όμως με ενδιαφέρον τόσο την αντίληψη του υποκειμένου για τη ζωή του, όσο και τις έρευνες αυτές προκειμένου να αναζητήσουμε το όφελος (προσοχή όχι τον οφελιμισμό) του υποκειμένου, κάτι που κάνει εξάλλου και η ψυχοθεραπεία.
Έτσι, βλέπουμε ότι η επιτυχία συνδέεται με την εσωτερική απόδοση αιτιών. Την επιτυχία την έχουμε ξαναορίσει στο παρελθόν ως την επίτευξη των προσωπικών στόχων, όποιοι κι αν είναι αυτοί.
Έτσι, όταν το υποκείμενο τείνει να αποδίδει στον εαυτό του τόσο τις επιτυχίες του όσο και τις αποτυχίες του, βάζει τα δυνατά του να αλλάξει τη ρότα της ζωής του. Έχοντας αναλάβει ολοκληρωτικά την ευθύνη, δεν σαμποτάρεται η προσπάθειά του, δεν σείεται το κίνητρό του. Γιατί ο καθένας μπορεί να κάνει ή να μην κάνει κάτι που τον αφορά, ενώ αν η ευθύνη των γεγονότων αποδίδεται σε εξωτερικούς παράγοντες (ανθρώπους ή μη) τότε δεν μπορεί να ελεχθεί από το υποκείμενο, το οποίο, αφού διακατέχεται από αυτή την αντίληψη, παύει να προσπαθεί να πετύχει τον στόχο.
Θα έλεγα ότι όσο πιο μακριά, όσο πιο εξωτερικά τίθεται το αίτιο, τόσο περισσότερο παρεμποδίζεται η ικανοποίηση στη ζωή.
Δημογραφικά στοιχεία που έχουν παρθεί από αυτές τις ψυχοκοινωνιολογικές έρευνες δείχνουν ότι οι ανώτερες τάξεις έχουν την τάση για εσωτερική απόδοση, ενώ οι κατώτερες για εξωτερική. Και αυτές οι αντιλήψεις περνούν από γενιά σε γενιά διαιωνίζοντας την διατήρηση αυτού του καθεστώτος εσαεί.
Στην ψυχοθεραπεία, επίσης, στοχεύουμε στην ανάληψη της ευθύνης της ζωής από το ίδιο το υποκείμενο. Φυσικά και δεν είναι, σήμερα τουλάχιστον, αστικό προϊόν η ψυχοθεραπεία. Δεν ενδιαφέρεται για την ανάπτυξη ή όχι της παραγωγικότητας και την οικονομία. Ενδιαφέρεται όμως για την ενδυνάμωση των υποκειμένων και την κατανόηση ότι ο καθένας μπορεί να καταφέρει τους στόχους που βάζει στη ζωή του και που τον αφορούν.
