Αφορμή γιαυτό το άρθρο μου δόθηκε από μία ομαδική συνεδρία.
Πιο συγκεκριμένα, ένα μέλος της ομάδας απολύθηκε πρόσφατα από μία μεγάλη εταιρεία, όπου είχε μία θέση χαμηλού στάτους και ενδιαφέροντος. Στην πραγματικότητα, αυτή η νεαρή γυναίκα, που ήταν και μητέρα μικρού παιδιού, απασχολιόταν σε αυτή τη δουλειά για δέκα ώρες ημερησίως και αμοιβόταν με ελάχιστα χρήματα για πάνω από δέκα χρόνια.
Καθώς η ομάδα αυτή δουλεύει δραματοθεραπευτικά, είχαμε την ευκαιρία να διαπιστώσουμε ότι η συγκεκριμένη κοπέλα ήταν εξαιρετικά ταλαντούχα και ικανή σε πολλά διαφορετικά πεδία και ήταν κυρίως αυτή που έδινε λύσεις σε πρακτικά προβλήματα. Όμως οι ικανότητές της επεκτείνονταν και στη φαντασία, στην σκηνική αναπαράσταση, στους αυτοσχεδιασμούς. Ήταν ένα μέλος της ομάδας που διακρινόταν για τη δημιουργικότητά του, κάτι που της αναγνωριζόταν από όλους.
Όποτε μας έφερνε θεραπευτικό υλικό από τη δουλειά της, πριν την απολύσουν, αναρρωτιόμουν γιατί είχε κολλήσει εκεί για τόσο μεγάλο διάστημα με τόσες ικανότητες που διέθετε...
Η απόλυση έγινε δεκτή με ανάμεικτα συναισθήματα. Φυσικά είναι ψυχικά καλύτερο να φεύγεις ο ίδιος από μία δυσάρεστη κατάσταση παρά να σε διώχνουν. Είναι καλύτερο γιατί αναλαμβάνεις ο ίδιος την ευθύνη αυτής της πράξης, ενώ σε πολλές περιπτώσεις η απόλυση γίνεται αντιληπτή ως αποβολή, απόρριψη από την εταιρεία-που σε μία από τις φαντασιακές της αναπαραστάσεις αντιπροσωπεύει τη μητέρα (η οποία μπορεί να έχει και θυγατρικές) που τρέφει τα παιδιά της, είναι απαιτητική, δημοκρατική ή αυταρχική, ανάλογα με την κουλτούρα της και με το πώς έχει βιωθεί η πραγματική μητέρα κάθε στελέχους στην προσωπική του ιστορία.
Στην περίπτωση της Κ. η απόλυση μπορεί να σηματοδοτήσει μία δημιουργική αλλαγή στην πορεία της. Η αγάπη της ήταν μεγάλη για ένα είδος τέχνης, με την οποία ήθελε να ασχοληθεί επαγγελματικά μετά το πέρας του σχολείου. Όμως, ο πατέρας της ήταν αντίθετος σε μία τέτοια επιλογή και την προέτρεψε να βρει μία «κανονική» δουλειά. Την τέχνη της όμως δεν την παράτησε. Την υπηρετεί ως σήμερα, αλλά την κρατά μακριά από το επάγγελμά της ως μία ερασιτεχική ασχολία, ως ένα χόμπυ που όμως της δίνει μεγάλη χαρά.
Λαμβάνοντας σήμερα μία καλή αποζημίωση και τα χρήματα από το ταμείο ανεργίας αποφάσισε για κάποιο διάστημα να αυξήσει τις γνώσεις της με σεμινάρια διοίκησης.
Όμως, ούτε στιγμή δεν σκέφτηκε ότι παράλληλα της δίνεται η ευκαιρία να αλλάξει πορεία και να επιχειρήσει να κάνει επάγγελμα αυτό που πραγματικά αγαπάει. Το πατρικό υπερεγώ αλλά και η αίσθηση της πραγματικότητας του πατέρα φαίνεται να έχει κληροδοτηθεί και να αποτελεί εμπόδιο σε μία τέτοια στροφή προς την επιθυμία.
Τα άλλα μέλη της ομάδας όταν τοποθετήθηκαν έλαβαν θέσεις που σχετίζονταν με τη δική τους ιστορία. Εκεί φάνηκε ξεκάθαρα πόσο η αρχή της πραγματικότητας γίνεται αντιληπτή στον καθένα από τη διαμεσολάβηση του γονιού του. Έτσι, τα μέλη τα οποία είχαν ελεύθερα αποφασίσει τις δουλειές που ήθελαν να κάνουν μέσα σε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον, ωθούσαν το μέλος να κάνει την τέχνη του επάγγελμα.
Αντίθετα, τα μέλη που είχαν εμποδιστεί από τις οικογένειές τους στο να ακολουθήσουν τα επαγγέλματα που ήθελαν-χάρην μιας γονεϊκής αντίληψης της αρχής της πραγματικότητας προέτρεπαν να κάνει κάτι άλλο που θα ήταν ευκολότερο (κατά την άποψή τους) για να βρει δουλειά. Να σημειώσω επίσης ότι κανένα από αυτά τα συγκεκριμένα μέλη, της δεύτερης περίπτωσης, δεν ήταν ικανοποιημένο από την επαγγελματική του ζωή.
Δουλειά ή εργασία;
Στην πρώτη περίπτωση έχουμε να κάνουμε μόνο με μία αρχή της πραγματικότητας, όπως μας έχει δοθεί αδιαφορώντας για την αρχή της απόλαυσης. Στη δεύτερη περίπτωση, ξεκινάμε από την αρχή της απόλαυσης και συγκατασκευάζουμε μία νέα αρχή πραγματικότητας.
Η κρίση είτε έχει να κάνει με μία κοινωνική και οικονομική κατάσταση, είτε έχει να κάνει με μία προσωπική στιγμή (όπως αυτή που αναφέρω στο κλινικό παράδειγμα) δίνει την ευκαιρία δομικών αλλαγών. Η δουλειά μπορεί να γίνει εργασία (να έχει δηλαδή δημιουργικότητα) και να οδηγεί στην αυτοπραγμάτωση.
Για να συμβεί αυτό χρειάζεται πίστη στην προσωπική επιθυμία, η οποία απορρέει από τη γενικότερη πίστη στον εαυτό (αυτό που ονομάζουμε αυτοπεποίθηση), ο ορισμός ενός επιθυμητού στόχου και η συγκέντρωση προς αυτόν χωρίς δεύτερες σκέψεις. Η συγκέντρωση προς τον στόχο βοηθάει στην εξοικονόμιση ενέργειας που αλλιώς ξοδεύεται άδικα δεξιά κι αριστερά.
Η σημερινή κοινωνικοοικονομική κρίση θέτει σε αμφισβήτιση όλα όσα θεωρούνταν ως σήμερα δεδομένα στον επαγγελματικό χώρο. Πόσοι γονείς ή πόσοι νέοι δεν ακολούθησαν αυτόν ή εκείνον το δρόμο επειδή θα έβρισκαν δουλειά; Πόσα από αυτά τα επαγγέλματα σήμερα μπορούν να σταθούν αλώβητα από την κρίση; Πόσοι άνθρωποι από αυτούς που διάλεξαν δουλειές με βάση μία τέτοια σκέψη που πηγάζει από την ιδέα της επιβίωσης κι όχι από την ποιότητα ζωής δεν είναι δυστυχείς από την επαγγελματική τους ζωή;
Θα μου πείτε, κι έχετε δίκιο να το σκεφτείτε, ότι παρεμβαίνουν και οικονομικές ανισότητες μεταξύ των νέων. Άλλος στηρίζεται οικονομικά να σπουδάσει κάτι στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό κι άλλος πρέπει να δουλέψει ήδη από την εφηβεία για να συνεισφέρει στα οικονομικά της οικογένειας. Συμφωνώ, ότι στη δεύτερη περίπτωση τα πράγματα είναι περισσότερο δύσκολα κι απαιτείται περισσότερη πίστη και προσπάθεια.
Όμως, τα κλινικά παραδείγματα ανθρώπων που βρίσκονται σε αυτή τη δεινή θέση μας βεβαιώνουν ότι όταν πραγματικά θέλουν να κάνουν ένα επάγγελμα που αγαπούν θα το κάνουν, ακόμη κι αν τα καταφέρουν σε μεγαλύτερη ηλικία.
Μπορεί να απαιτείται προσπάθεια, όμως αξίζει τον κόπο να ακολουθήσει κανείς την επιθυμία του κι όχι να συρθεί πίσω από την επιθυμία του περιβάλλοντος, ή από αυτό που λέμε ανάγκη ή «πραγματικότητα». Γιατί η πραγματικότητα δεν υπάρχει σε μία έκδοση, αλλά κατασκευάζεται και συγκατασκευάζεται συνεχώς. Είναι μία ρέουσα έννοια, ένα κοντέινερ που ανάλογα με την εποχή διαμορφώνεται ανάλογα. Κάποτε, εξαιτίας μιας επικρατούσας «πραγματικότητας» ο Γαλιλαίος καταδικάστηκε γιατί υποστήριξε ότι η γη γυρίζει.
Όσοι γονείς διαβάσουν αυτό το κείμενο, ας αναλογιστούν αν είναι σίγουροι ότι οι ίδιοι κατέχουν την αλήθεια για το μέλλον του παιδιού τους. Ας αναλογιστούν άλλους γονείς που ως σήμερα πίεζαν τα παιδιά και έψαχναν πολιτικούς για να κερδίσουν μία θέση στο δημόσιο...Μία θέση που τότε (όχι και τόσο παλιά) σχετιζόταν με την ασφάλεια. Σήμερα όμως δεν ισχύει το ίδιο. Πολλές θέσεις στο δημόσιο καταργούνται και πολλοί από όσους θεωρούσαμε ως σήμερα μόνιμους αποδεικνύεται ότι δεν ήταν. Και αυτή η πραγματικότητα άλλαξε μέσα σε διάστημα λίγων μηνών. Τελικά, η μόνη ασφάλεια είναι η εσωτερική, το αίσθημα ότι κάποιος θα τα καταφέρει κι όχι κάποια η οποία έρχεται απ’έξω-εφόσον αναφερόμαστε σε ενήλικες.
Το καλύτερο που έχουν να κάνουν οι γονείς είναι να ενθαρρύνουν το παιδί τους να πιστεύει στον εαυτό του. Να καταφέρει να βρει την αυτονομία του (βρίσκοντας πρώτα τη δική του επιθυμία). Να του δώσουν ερεθίσματα και να το βοηθήσουν να ακολουθήσει τα επαγγελματικά όνειρά του ακόμη κι αν τους φαίνονται παράξενα, μακριά από τη δική τους λογική.
Τέλος, θέλω να εκφράσω τον θαυμασμό μου σε φίλους ή θεραπευόμενους που κατάφεραν να πιστέψουν και να υλοποιήσουν αυτό που πραγματικά ήθελαν, όπως την παλιά μου συμμαθήτρια που έγινε η πρώτη γυναίκα αστροναύτης, τη φίλη που στα πενήντα της ξανασπούδασε ένα επάγγελμα, αλλάζοντας πορεία 180 μοιρών, που σήμερα εξασκεί και τη γεμίζει ικανοποίηση, την ελεύθερη επαγγελματία ανθρωπολόγο, τον Κ. που σε κόντρα στο περιβάλλον του έγινε διάσημος μίμος, τον Β. που πηγαίνει σε σχολείο δεύτερης ευκαιρίας, την Ε. που παρά τις οικογενειακές δυσκολίες, με δύο παιδιά σε μονογονεϊκή οικογένεια, κατάφερε να κάνει μεταπτυχιακό στο ΕΑΠ και να κάνει ένα επάγγελμα που αγαπά και τόσους μα τόσους άλλους που χάρη στην πίστη τους παίρνουν δύναμη και υλοποιούν όνειρα ζώντας μία ζωή γεμάτη με το δικό τους νόημα, χωρίς κενότητα και απωθημένα.
Χωρίς να το γνωρίζουν συγκατασκευάζουν μία νέα πραγματικότητα...
