Τετάρτη 6 Νοεμβρίου 2019

Τα στηρίγματα της ψυχικής υγείας

Paul Klee "Dynamik eines Kopfes" , Μουσείο Γουλανδρή Σύγχρονης Τέχνης 



Το σημερινό άρθρο διαφοροποιείται σε μεγάλο βαθμό από αυτά που έχει συνηθίσει να διαβάζει  ο τακτικός αναγνώστης του ιστολογίου.
Σήμερα δεν θα αναφερθούμε καθόλου σε όλες αυτές τις ψυχολογικές έννοιες που συνηθίζουμε. 
Σκοπός μας είναι να επικεντρωθούμε σε μερικά βασικά προαπαιτούμενα για την ψυχική υγεία, που παρόλο που φαίνονται απλά δεν είναι καθόλου αυτονόητα. 
Η επιλογή αυτή σήμερα γίνεται για να αναδείξει ότι αυτό που ονομάζουμε ψυχή (στην επιστήμη της ψυχολογίας τουλάχιστον) δεν είναι κάτι χωριστό από το σώμα. 
Ο εγκέφαλος (ως τμήμα του σώματος) δεν είναι ένα όργανο αποκομμένο από το υπόλοιπο σώμα. Το σώμα είναι η συνέχειά του και ο τρόπος με τον οποίο ζούμε, το περιβάλλον μέσα στο οποίο αναπτυσσόμαστε καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την ψυχική μας υγεία. 
Όταν ήμουν φοιτήτρια, ήδη τρεις δεκαετίες πριν, κυριαρχούσε το δίλημμα "Γονίδια ή Περιβάλλον". 
Αυτός ο απόλυτος δυισμός δεν υπάρχει πλέον. 
Τόσο το γενετικό υλικό όσο και το περιβάλλον αλληλεπιδρούν και συνδιαμορφώνονται. 

Θεωρώ λοιπόν ότι χρειάζεται να στραφούμε ξανά στις ανάγκες του εγκεφάλου και του σώματος βάση τα νέα στοιχεία που λαμβάνουμε από τις νευροεπιστήμες και τη γενετική, ακόμη κι αν πρέπει να μιλήσουμε για ψυχολογία. Ο τρόπος που αναπνέουμε για παράδειγμα (όπως έχω αναφέρει ήδη σε άλλα άρθρα) είναι σε θέση να δημιουργήσει άγχος ή να μας χαλαρώσει. Κι αυτό είναι ένα βιο-μηχανικό μέσο που δεν σχετίζεται πρωτογενώς με το τι μας συνέβη στην παιδική ηλικία.
Από την άλλη, και βέβαια η παιδική ηλικία ή ο τρόπος που ζήσαμε και ζούμε, το περιβάλλον σχέσεων ρυθμίζει και διαμεσολαβεί την σχέση με το σώμα και αλλάζει την βιο-χημική σύστασή του. 
Ο φόβος, το άγχος, η θλίψη, η αγωνία έχουν όλα μία βιο-χημική αναφορά στο σώμα, την προκαλούν  και μετά δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος αναπαραγωγής αυτών των αρνητικών συναισθημάτων. 
Όταν αγχωνόμαστε αναπνέουμε γρηγορότερα και ο αέρας πάει πιο ψηλά στα πνευμόνια. Αλλά και το να αναπνέουμε τεχνητά γρήγορα και με τον αέρα ψηλά στους πνεύμονες δημιουργεί αίσθημα άγχους. Και εδώ βρίσκεται ένας ψυχοσωματικός φαύλος  κύκλος. Το ίδιο συμβαίνει και με πολλές άλλες λειτουργίες.  Σε αυτό το σημείο η ψυχοθεραπεία είναι απαραίτητη για να μπορέσει να βγει ο άνθρωπος από τον φαύλο κύκλο της επώδυνης επανάληψης. 

Ας επιστρέψουμε στα βασικά της ύπαρξης μας λοιπόν κι ας τα δούμε ως τις θεμελιώδεις προϋποθέσεις ψυχοσωματικής υγείας και καλής λειτουργίας του εγκεφάλου.


-΄Υπνος 
                                                 
Ο κιρκάδιος ρυθμός (το βιολογικό ρολόι του ανθρώπου). Πηγή wikipedia
Από το νόμπελ ιατρικής (2017) προς τους Jeffrey Hall, τον Michael Young και τον Μichael Rosbash για τις μελέτες πάνω στον κιρκάδιο ρυθμό, το ρολόι του οργανισμού, αντιλαμβανόμαστε ότι η ανθρωπότητα δεν χωρίζεται σε πρωινούς και νυχτερινούς τύπους (όπως τείναμε να πιστεύουμε παλιότερα). 
Είναι λοιπόν σημαντικό όχι μόνο να έχουμε επαρκή ύπνο, αλλά και στις ώρες που χρειάζεται ο οργανισμός. Παραδείγματος χάρη είναι απαραίτητο να έχουμε κοιμηθεί στις 2.00 τα ξημερώματα, ώστε να μην χάσουμε την φάση του πιο βαθύ ύπνου, μία συνθήκη που δεν πρόκειται να καλυφθεί αν κοιμηθούμε σε άλλη ώρα του εικοσιτετραώρου. 
Το ίδιο και για όλες τις άλλες λειτουργίες του οργανισμού. 
Ο ύπνος αρχίζει να συνδέεται όλο και περισσότερο με πολλές ασθένειες ή ψυχικά προβλήματα. 
Η απουσία ύπνου, ο ακατάστατος ύπνος, ο διακεκομμένος ύπνος δημιουργούν προβλήματα στον οργανισμό και την συμπεριφορά του κι αν η κατάσταση αυτή διαρκεί, μπορεί να επιφέρει σοβαρές ασθένειες αλλά και ψυχοπαθολογία. 

-Φαγητό

Αυτονόητο, αλλά δεν εφαρμόζεται από όλους. Η ευκολία του delivery , οι συνθήκες ζωής και οι πολλές ώρες εργασίας στο γραφείο, αναγκάζει πολλούς να τρέφονται καθημερινά άτακτα και ελλειμματικά. Οι τεχνολογίες στο φαγητό, η μόλυνση του περιβάλλοντος και ο τρόπος ζωής διαμεσολαβούν αρνητικά την σχέση μας με την τροφή και καταστρέφουν το σώμα και το νου μας. 
Μεγάλη προσοχή χρειάζεται να ρίξουμε στις διατροφικές μόδες που μπορούν να καταλήξουν σε σοβαρά προβλήματα υγείας. 

-Άσκηση

Δεν έχουμε γεννηθεί για να είμαστε όλη μέρα καθιστοί. Είναι απαραίτητη η κίνηση, η άσκηση του σώματος, ιδιαίτερα όσο μεγαλώνουμε που αυξάνονται οι υποχρεώσεις. Η κίνηση βοηθά να δουλεύει καλύτερα ο εγκέφαλος αφού διευκολύνει την κυκλοφορία του αίματος. Τελευταίες έρευνες δείχνουν ότι η τακτική άσκηση μπορεί να βοηθήσει ακόμη και σε ασθένειες όπως είναι η άνοια και το αλτσχάιμερ. 

-Μάθηση
Αν σταματήσουμε να μαθαίνουμε κοιμίζουμε τον εγκέφαλο μας, ο οποίος για να μπορεί να μας χαρίζει διαύγεια χρειάζεται να είναι ζωντανός. Η επαφή μας με τις νέες τεχνολογίες, νέα αντικείμενα, νέα μαθησιακά πεδία μας βοηθούν όχι μόνο να διατηρούμε τον εγκέφαλό μας ζωντανό, αλλά μας συνδέουν και με την σύγχρονη πραγματικότητα και την κοινωνία.

-Διαπροσωπική επαφή
Καλά τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης, αλλά όταν βρισκόμαστε πρόσωπο με πρόσωπο με έναν συνομιλητή οι δύο εγκέφαλοι συντονίζονται προκειμένου να επικοινωνήσουν. Αυτό δεν μπορεί να συμβεί με την απρόσωπη επικοινωνία. Αυτή η αλληλόδραση στην πρόσωπο με πρόσωπο επαφή είναι εξαιρετικά σημαντική για να παραμένει ο εγκέφαλος σε φόρμα. Εννοείται πώς αν υπάρχουν και καλές συ-ζητήσεις (δηλαδή από κοινού αναζητήσεις, όπως ετυμολογικά λέει η λέξη) είναι ακόμη καλύτερα.

Υπάρχουν κι άλλα θέματα που βοηθούν τον εγκέφαλο, όπως είναι η σωματική επαφή (δέρμα με δέρμα) που δημιουργεί ασφάλεια στην καλύτερη των περιπτώσεων, η σεξουαλική ζωή, η ανάπαυλα,  ο τρόπος που αναπνέουμε κι άλλα στα οποία δεν θέλω να επεκταθούμε σε αυτό το σημείο για να μην χαθεί η προσοχή μας από τα παραπάνω βασικά συστατικά-προϋποθέσεις καλής (και ψυχικής) υγείας. 
Στην περίπτωση που κάποιος ακολουθεί τα παραπάνω αλλά συνεχίζει να υποφέρει από ψυχικά προβλήματα, ή, αντίθετα, αν τα ψυχικά προβλήματα είναι σε τέτοιο βαθμό έντονα που να διαταράσσονται οι παραπάνω λειτουργίες, τότε η ψυχοθεραπεία είναι παραπάνω από απαραίτητη.