"Φωνή λαού, οργή θεού"
Η φωνή είναι ένα στοιχείο στην ανθρώπινη επικοινωνία που επιδρά στο σχετίζεσθαι με έναν τρόπο καθοριστικό αλλά και ασυναίσθητο. Μπορεί λόγω της φωνής να μας ελκύει κάποιος, να μας απωθεί, να φαίνεται ενδιαφέρων ή αντίθετα βαρετός/ή. Ενίοτε μάλιστα μπορεί να είναι ο λόγος που ερωτευόμαστε ή που αντιπαθούμε...
Δουλεύοντας τόσα χρόνια δραματοθεραπευτικά, καταλαβαίνω ότι η φωνή έχει πολύ λίγο να κάνει με την βιολογική και νευροανατομική της βάση και πολύ περισσότερο με την συναισθηματική κατάσταση του υποκειμένου, το πώς νοιώθει τον εαυτό του και αντιλαμβάνεται τη σχέση του με τους άλλους. Γιαυτό και στο τέλος της θεραπείας, βλέπουμε, ή μάλλον ακούμε, τους ανθρώπους να αρθρώνουν φωνή καθαρή, δυνατή, χωρίς να τρεμουλιάζει, να προσπαθεί να κρυφτεί ή να διακόπτεται από το αγκομαχητό του άγχους.
Η φωνή δηλώνει με τρόπο πολύ άμεσο την υποκειμενικότητα. Είναι βασικό στοιχείο της ταυτότητας. "Αποκτούμε τη δική μας φωνή" όταν μεγαλώνουμε... Πριν ήμασταν φερέ-φωνα της οικογένειας και των εκάστοτε συστημάτων εκπαίδευσης.
Ακούγοντας έναν άνθρωπο να μιλά, μπορούμε να καταλάβουμε πολλά γιαυτόν. Για το πόσο καλά στέκεται στα πόδια του, πόσο σίγουρος είναι για τον εαυτό του, πόσο ασφαλής αισθάνεται, τι ρόλο παίρνει σε μία σχέση με άλλον.
Οι φωνές μπορεί να είναι τρεμουλιαστές, σιγανές, διακεκοπτόμενες, νιαουριστές, επιβλητικές, υποτονικές, πνιγμένες, μωρουδίστικες, άγριες και βροντερές...
Η φωνή παίζει ιδιαίτερο ρόλο στο κατά πόσο θα εισακουστεί ένα μέλος μιας παρέας όταν αφηγείται κάτι. Μόνο αν υποστηρίζεται από μη λεκτικά μέσα, όπως είναι η φωνή και οι κινήσεις του σώματος μπορεί κάποιος να κερδίσει την προσοχή του κοινού. Αλλιώς, αρχίζουν τα χασμουρητά, ή το κοινό προσπαθεί να παρακολουθήσει κάτι από ευγένεια στην καλύτερη των περιπτώσεων. Ακόμη κι αν το περιεχόμενο του λόγου είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον.
Ο Νίτσε είχε πει ότι συχνά δεν συμφωνούμε με κάποιον όχι γιατί δεν συμφωνούμε με το περιεχόμενο του λόγου του αλλά εξαιτίας του τρόπου που "διαβάζουμε" τη φωνή του....
Για να βρει κανείς τη φωνή του δεν είναι εύκολο... Χρειάζεται να έχει βρει την ταυτότητά του, να έχει παλέψει με κάποιους φόβους του, ενοχές και ντροπές, να έχει έρθει σε μία σχέση ισότητας πια με τους "μεγάλους", να έχει υπερνικήσει πολλές αμφιβολίες του. Μόνο τότε βγαίνει καθαρή η φωνή και εκφράζει κάτι που ψυχικά διατυπώνεται με σαφήνεια. Και μόνο τότε πείθει...
Και μιας και μιλάμε για επιρροή, δείτε κάποιους πολιτικούς αλλά και κάποιους πωλητές. Πώς μπορεί κάποιος να πείσει όταν η φωνή του είναι ασθενής, ή όταν μασάει τα λόγια του; Και η καλύτερη ορθοφωνία είναι η ενδυνάμωση του ψυχικού οργάνου.
Και τι γίνεται με τις φωνές που ακούν μέσα από ακουστικές παραισθήσεις οι ψυχωτικοί;...
Κανένα απολύτως σύμπτωμα δεν είναι απολύτως α-νόητο, έξω από την σφαίρα του νου, έξω από το νόημα. Κάθε σύμπτωμα κρύβει ένα νόημα, τόσο από τον ίδιο τον πάσχοντα, όσο και από το περιβάλλον του, και χρειάζεται αποκωδικοποίηση. Αυτή η ανεύρεση νοήματος είναι που έχει απομακρύνει την όποια ψυχολογική ιδιαιτερότητα ή εκδήλωση από τις μεσαιωνικές αντιλήψεις του παρελθόντος και τη δυσιδαιμονία. Η φωνή που ακούει λοιπόν ο ψυχωτικός και που ανήκει σε ένα σύνολο συμπτωμάτων σημαίνει ότι ο ίδιος ή δεν έχει ή έχει απωλέσει την δική του φωνή κατά το διάστημα της εκδήλωσης των συμπτωμάτων και αισθάνεται φερέφωνο.
Ανάλογα με την συμβολή της ψυχανάλυσης στην κατανόηση των συμπτωμάτων και η δραματοθεραπευτική μέθοδος που προσεγγίζει την θεραπεία μέσα από πηγές συμβόλων, μπορεί να μας προσφέρει πολύ χρήσιμα παραδείγματα για να κατανοήσουμε την αξία της φωνής, την σύνδεσή της με την ψυχολογία και το συναίσθημα. Επιπλέον, καθώς είναι μία θεραπεία που χρησιμοποιεί την έκφραση και την τέχνη δουλεύει με τρόπο πολύ άμεσο πάνω στη φωνή.
Ανατρέχονας στις συμβολικές πηγές λοιπόν, βλέπουμε ότι σε πλήθος ιερών κειμένων εμφανίζεται η φωνή εξ ουρανού για να δηλώσει τελικά αυτό που πρέπει να γίνει και που είναι αδιαμφισβήτητο (εις βάρος της φωνής του υποκειμένου ωστόσο θα συμπλήρωνα, καθώς αυτό δεν συμ-φωνεί συνήθως, αλλά υπακούει και εκτελεί ή είναι ανυπάκουο και διαπράττει ύβρη για την οποία αργότερα συνήθως τιμωρείται).
Στην μυθολογία συναντούμε την Ηχώ που την είχαν διδάξει οι μούσες τραγούδι και μουσική και συναγωνιζόταν τον Πάνα. Υπάρχουν πολλές παραλλαγές του μύθου, αλλά νομίζω ότι έχει ενδιαφέρον να δούμε την εκδοχή που τιμωρημένη η Ηχώ χάνει την δική της φωνή και επαναλαμβάνει ό,τι λέει ο άλλος. Σε αυτή την εκδοχή συναντούμε την Ηχώ ερωτευμένη με το Νάρκισσο, η οποία όμως επαναλαμβάνει μόνο ό,τι λέει εκείνος. Αλλά αυτό δεν συμβαίνει στην αρχή κάθε μεγάλου έρωτα; Τότε που το καρδιοχτύπι δένει κόμπο την γλώσσα και νοιώθουμε σαν μαθητούδια; Μέρος αυτής της ναρκισσιστικής αιμορραγίας που υφίσταται ο ερωτευμένος, είναι και η απώλεια της φωνής τουλάχιστον για το διάστημα αυτό που είναι αποσβωλομένος και το αντικείμενο του πόθου τον αφήνει άφωνο.
Οι Σειρήνες στην Οδύσσεια εμφανίζονται στο ερωτικό παιχνίδι ως το αντίθετο της Ηχούς. Μέσα από τη σαγήνη που ασκεί το τραγούδι τους οδηγούν τους ναυτικούς στον θάνατο...
Η μικρή σειρήνα στο γνωστό παραμύθι του Άντερσεν, εμπνευσμένη ηρωίδα από την ελληνική μυθολογία, μισή άνθρωπος και μισή ψάρι, χάνει την υπέροχη φωνή της για να αποκτήσει πόδια και να προσεγγίσει τον πρίγκηπα της, που όμως αυτός, ενόσω είναι βουβή εκείνη, παύει να ελκύεται από αυτήν. Δεν είναι τυχαίο βέβαια ότι ο ίδιος ο συγγραφέας από μία ασθένεια είχε χάσει την φωνή του. Η απώλεια της φωνής εμφανίζεται ενίοτε στα όνειρα των ανθρώπων. Πάντα αυτά τα όνειρα διακατέχονται από άγχος και αγωνία και βιώνονται ως εφιάλτες.
Η φωνή όμως μπορεί να τρομάζει και να πανικοβάλλει, όπως γινόταν με τον Πάνα στα βουνά της Αρκαδίας που έσπερνε τον πανικό με τις αγριοφωνάρες του. Αλλά δυστυχώς το ίδιο συμβαίνει και σε πολλά σπίτια σήμερα...Οι άγριες φωνές πανικοβάλλουν σε τέτοιο βαθμό που είναι δυνατό να προκαλέσουν αποσχιστικά φαινόμενα στα μικρά παιδιά, πέρα από άλλα ψυχικά τραύματα. Σε αυτό συμβάλλουν τα αποτελέσματα ερευνών που αφορούν κυρίως το κέντρο "νήσος" του εγκεφάλου και στο κατά πόσο αυτό εμπλέκεται στην αποσύνδεση και τελικά στη μόνωση (ψυχωτικός μηχανισμός άμυνας) όταν ο οργανισμός απειλείται από ερεθίσματα υπερβολικής ισχύος. Γιατί μέχρι ένα σημείο μπορεί να αντέξει ο ψυχισμός μας τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος...
Όμως, η φωνή μπορεί να νανουρίζει, να καθησυχάζει αλλά και να μας βάζει σε έκσταση. Από τους ορφικούς ύμνους, ως τους σημερινούς ύμνους όλων των θρησκευτικών συστημάτων στον κόσμο η φωνή χρησιμοποιείται ως όχημα προς την έκσταση.
Το ίδιο γίνεται και μέσω της τέχνης του τραγουδιού...
Η φωνή δεν είναι το περιεχόμενο του λόγου...είναι ο ήχος, η προσωδία, η ένταση, το χρώμα και το ύφος. Την αντιλαμβανόμαστε με το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου μας, ενώ τον λόγο με το αριστερό. Οι φωνές ακούγονται ήδη από τον τέταρτο μήνα εγκυμοσύνης. Πολύ πριν δηλαδή δημιουργηθούν άλλες αισθήσεις...
Έτσι, η φωνή είναι μία καταπληκτική ένδειξη στο πώς θα σχετιστούμε με τον άλλο, αφού επιδρά καταλυτικά στην επικοινωνία και με τρόπο ασυνείδητο. Υπάρχουν επίσης και ατομικές διαφορές στην αντίληψη. Κάποιες φωνές μας ελκύουν περισσότερο από άλλες. Κάποιοι προτιμούν μπάσες φωνές ενώ άλλοι υψίτονες. Ωστόσο, πέρα από την φυσιολογία της φωνής, όλοι αντιλαμβανόμαστε μία φωνή που είναι καθαρή και δεν μασάει τα λόγια της, από μία φοβισμένη που μετά βίας ακούγεται ή δεν αρθρώνεται με ψυχικό σθένος. Όλοι αντιλαμβανόμαστε μία φωνή που θέλει να επιβληθεί. Επίσης, λίγοι είναι αυτοί που αφήνουν τον άλλο σε μία δια-φωνία να εκφράσει τη φωνή του, γιατί κι αυτό απαιτεί ψυχικό σθένος (το έχουμε ήδη συζητήσει σε άλλο άρθρο). Το ίδιο συμβαίνει και με φωνές που διαφωνούν σε καθεστώτα μη δημοκρατικά, αλλά και ο έλεγχος των ΜΜΕ αυτό τον σκοπό εξυπηρετεί, τη φίμωση των διαφορετικών φωνών...
Οι πολλές φωνές μπορεί να φτιάξουν Βαβέλ ή όμορφες πολυφωνικές συνθέσεις ακολουθώντας και σε αυτή την περίπτωση το γνωστό Φροϋδικό δίπολο του έρωτα και του θανάτου.
Και μιας και αναφέρθηκε η πολυφωνία, θα κλείσουμε το σημερινό άρθρο με ένα ανοιξιάτικο πολυφωνικό τραγούδι της Ηπείρου. Πολυφωνία υπάρχει σε πολλά μέρη των Βαλκανίων, αλλά και του κόσμου ολόκληρου. Στην περίπτωση των πολυφωνικών, η φωνή αντικαθιστά τα μουσικά όργανα...
