Έχουμε ξαναδεί την έννοια του νορμάλ σε παλαιότερο άρθρο, αλλά θα την συνοψίσω σε μία πρόταση.
Το νορμάλ καθορίζεται από την πλειοψηφία. Δεν έχει να κάνει με κάποια πανανθρώπινη και διαχρονική αλήθεια, αλλά με την τάση που κυριαρχεί στην συγκεκριμένη χρονική περίοδο και στη συγκεκριμένη πολιτισμική ομάδα.
Αυτό σημαίνει ότι αυτό που κάνουν οι περισσότεροι, δηλαδή το νορμάλ, μπορεί να μην είναι και το πιο ωφέλιμο, κοινωνικά ή για το κάθε υποκειμενο ξεχωριστά, αλλά να προκύπτει από μία συλλογική ψευδαίσθηση, από ένα συλλογικό παραλήρημα, το οποίο όμως δεν γίνεται αντιληπτό από τα ίδια τα μέλη της κοινότητας την στιγμή που το υφίστανται.
Σε μία τέτοια περίπτωση, θα πρέπει ίσως να επαναδιατυπωθεί η ψυχική ασθένεια. Η ψυχική ασθένεια ορίζεται ως τέτοια κυρίως μέσα από την παρέκκλισή της από το νορμάλ. Τι συμβαίνει όμως με τον ορισμό της ψυχοπαθολογίας, όταν το νορμάλ οδηγεί στην ψυχική και σωματική αρρώστια, αν είναι το ίδιο προϊόν μίας συλλογικής ψευδαίσθησης ή παραπλάνησης; Μήπως η απόκκλιση από τον κανόνα σε τέτοιες περιπτώσεις θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα δείγμα ψυχικής υγείας; Ένα συστημικό σύμπτωμα, το οποίο μπορεί να εκφράζεται από ένα ή περισσότερα κοινωνικά υποκείμενα, αλλά αφορά και το σύνολο της κοινότητας;
Η Ιψενική Νόρα, στο "κουκλόσπιτο", είναι ένα καλό παράδειγμα της προβληματικής νόρμας σε μία συγκεκριμένη κοινωικοιστορική συνθήκη. Το έργο κλονίζει την πουριτανική κοινωνία της εποχής και μπορούμε να καταλάβουμε τους λόγους, βλέποντας την υπόθεση του.
Η Νόρα, μία γυναίκα μεγαλωμένη από αυταρχικό και διεφθαρμένο πατέρα ως κούκλα, παντρεύεται-όχι κινούμενη από δική της επιθυμία-τον μεγαλύτερο της δικηγόρο που θα φροντίσει να ξελασπώσει τον πατέρα της από τα σκάνδαλα και μετατρέπεται σε σύζυγος-κούκλα. Κάνει τρία παιδιά μαζί του, αλλά ακόμη η ίδια δεν έχει πραγματικά μεγαλώσει. Αναγκάζεται να πει ένα ψέμα στον άντρα της για να τον βοηθήσει οικονομικά όταν το έχει ανάγκη, ο οποίος μετά από χρόνια το ανακαλύπτει και εξοργίζεται. Η ψευδής ευτυχία της Νόρας γίνεται αντιληπτή μαζί με την είσοδό της στην ενηλικίωση. Η περίφημη ταραντέλα που χορεύει την απελευθερώνει από τον στενό κορσέ κυριολεκτικά και μεταφορικά, τα βροντά όλα και φεύγει από το σπίτι και από τον ρόλο της κούκλας.
Το έργο έχει φεμινιστικές προεκτάσεις και σχετίζεται άμεσα με την εποχή. Είναι η εποχή της υστερίας, μίας ασθένειας που είναι συχνή σε γυναίκες που προέρχονται από περιβάλλοντα τέτοια όπως το Ιψενικό Κουκλόσπιτο. Η ίδια η ασθένεια, όπως ο ευφυής Φρόυντ αντιλαμβάνεται από νωρίς, είναι πολιτισμικό προϊόν.
Αν πάμε στο σήμερα, τότε το πρότυπο της Νόρας θα λέγαμε ότι έχει αλλάξει μορφή. Η σημερινή Νόρα, αλλά και ο σύντροφός της, προστρέχουν στο προζάκ, στο βιάγκρα και σε υπνωτικά χάπια. Το "comme il faut" της εποχής απαιτεί μία ζωή γεμάτη άγχος. Μια ζωή με κομμένη την ανάσα...
Και μέσα σε συνθήκες κρίσης, αυτό γίνεται ακόμη εντονότερο για πολλούς. Η εντατικοποίηση της καθημερινότητας δεν αφήνει περιθώρια για επαναπροσδιορισμό. Πολλοί σήμερα, άντρες και γυναίκες λειτουργούν ως καλοκουρδισμένα ρομπότ. Ζουν σε στενούς κορσέδες ή κολάρα, που είτε έχουν επιλέξει οι ίδιοι για λόγους που έχουν να κάνουν με τις ιστορίες τους, είτε, ακόμη χειρότερα, τα έχουν φορέσει χωρίς να είναι αποτέλεσμα δικής τους επιθυμίας, αποτέλεσμα της εξατομίκευσής τους.
Σε κάθε κοινωνική περίοδο, ωστόσο, υπάρχουν και οι ανάλογοι καταναγκασμοί, που προτείνονται ως μία φυσική κανονικότητα. Οι κορσέδες αλλάζουν μορφή σε κάθε εποχή, αλλά το αποτέλεσμα είναι το ίδιο, ο περιορισμός του οξυγόνου. Μπορείτε να δείτε την μικρού μήκους ταινία που ακολουθεί για να δείτε την σύγχρονη μετεξέλιξη της Νόρας...
Η πυρηνική οικογένεια, ή ακόμη περισσότερο η εξάπλωση των μονογονεϊκών οικογενειών, η ρήξη των κοινωνικών δεσμών, το κυνήγι της επιτυχίας και της εξουσίας ρίχνουν το σημερινό υποκείμενο του δυτικού προτύπου ζωής, σε ένα αέναο κυνήγι ενός καρότου δεμένου λίγα εκατοστά μπροστά από τη μύτη.
Η νόρμα αυτή είναι και η αιτία πολλών ψυχικών ασθενειών (π.χ. όλων των σχετιζόμενων με το άγχος, αλλά και πολλές καταθλίψεις, ψυχώσεις κλπ) αλλά και πρόωρων θανάτων (από εγκεφαλικά και καρδιακά επεισόδια).
Τι είδους ταραντέλα χρειάζεται να χορέψει η δυτική κοινωνία για να απελευθερωθεί από τους κορσέδες με τους οποίους η ίδια έχει φασκιώσει τον εαυτό της;
Στις αρχές της δεκαετίας του μιλένιουμ, στον υπόγειο του μετρό Paddington στο Λονδίνο και αφού έχω κατέβει μετά από πολλά σπρωξίματα αγχωμένων ανθρώπων με χαρτοφύλακες στο χέρι, υπάρχει μία μεγάλη κίτρινη πινακίδα που έχει ένα μήνυμα της βασίλισσας: "Φαντάζεστε πώς θα ήταν ο κόσμος αν όλα πήγαιναν λίγο πιο γρήγορα;". Ήταν η εποχή που η Βρετανία προσπαθούσε να αναπτύξει την παραγωγικότητά της δίνοντας έμφαση στην εντατικοποίηση της εργασίας μία εποχή που ξεκινούσε από τη δεκαετία του '80 και που ακόμη δεν φαίνεται να έχει ολοκληρωθεί.
Μάλλον όμως, για όσους τρέχουν και αισθάνονται ότι δεν προλαβαίνουν σήμερα, θα πρέπει να αντιστραφεί το ερώτημα της κίτρινης (δεν είναι τυχαία η επιλογή του χρώματος) εγγλέζικης πινακίδας και να ξαναδιατυπωθεί: "Φαντάζεστε πώς θα ήταν τα πράγματα αν όλα πήγαιναν λίγο πιο αργά;".
Λίγο πιο αργά ωστόσο δεν σημαίνει ούτε φυγοπονία, ούτε αναβλητικότητα. Αλλά χρόνος που σέβεται το ανθρώπινο μέτρο.
Ένα παράδειγμα τέτοιου χρόνου είναι το πολύ γρήγορο αυτοκίνητο. Σήμερα, έχουμε τη δυνατότητα να κατασκευάσουμε αυτοκίνητα που τρέχουν με πάνω από 300 χιλιόμετρα την ώρα. Όσο κι αν αγαπάμε κάποιοι την ταχύτητα και την σπορ οδήγηση, σίγουρα ξεπερνάμε τα όρια της φύσης μας σε ένα τέτοιο όχημα. Τα αντανακλαστικά μας δεν λειτουργούν σε τέτοιες ταχύτητες, κι ο εγκέφαλός μας είναι πιο αργός στην επεξεργασία όλων των παραμέτρων για ασφαλή οδήγηση.
Έτσι γίνεται και με την καθημερινότητα. Αν δεν θέλουμε να ζούμε α-νόητα, χρειαζόμαστε λίγο χρόνο για να μπορούμε να αναπνέουμε, να σκεφτόμαστε, να ερωτευόμαστε τη ζωή.
Είναι πολλοί αυτοί που πιστεύουν ότι η ψυχοθεραπεία έχει ως στόχο την κανονικοποίηση.
Πρόκειται για ένα μεγάλο γνωστικό σφάλμα. Αντίθετα, στην ψυχοθεραπεία βαδίζουμε με βάση το ωφέλιμο για την ζωή, με βάση την πραγματική επιθυμία του υποκειμένου, που πολλές φορές δεν γνωρίζει και χρειάζεται να ανακαλύψει.
Το ωφέλιμο δεν μπορεί να σημαίνει αποκοπή από το κοινωνικό φυσικά.
Αλλά μία ισορροπημένη και κριτική στάση με αυτό που θεωρείται δεδομένο, μπορεί να οδηγήσει τον καθένα στο να βρει τον ζωτικό κοινωνικό χώρο που χρειάζεται για να αναπτυχθεί και να ζήσει μια ζωή που να έχει ικανοποίηση και καλή υγεία.
Ο καθένας συνδημιουργεί την πραγματικότητα και το άτομο με τη συλλογικότητα βρίσκονται πάντα σε μία συνεχή αλληλεπίδραση. Κανείς μας δεν είναι απόλυτο έρμαιο της πραγματικότητας όπως αυτή προτείνεται, κανείς δεν είναι απόλυτο έρμαιο της τύχης, της κοινωνίας ή όποιου άλλου εξωγενούς παράγοντα...
