Συναντώντας πολύ συχνά την ύπαρξη μυστικών μέσα στην οικογένεια, αλλά και σε άλλες σχέσεις, νομίζω ότι αξίζει τον κόπο να σταθούμε λίγο σε αυτό το θέμα, καθώς η ύπαρξη μυστικών μέσα στην ομαδική δυναμική μπορεί να προκαλέσει τόσο δυσαρμονία στις σχέσεις των μελών μεταξύ τους, όσο και ανάπτυξη διαφόρων ψυχοπαθολογιών.
Η λέξη μυστικό βρίσκεται στην ίδια οικογένεια με τις λέξεις μυστήριο, μύηση, μύστης...
Το μυστήριο είναι μία ποιότητα που ελκύει, σαγηνεύει αλλά ταυτόχρονα προκαλεί το δέος μπροστά στο άγνωστο. Αν το δούμε στην άλλη του σημασία, αυτή που το σχετίζει με την τελετουργία, τότε το μυστήριο είναι αυτό που δένει το άτομο με την θρησκευτική κοινότητα η οποία και αναγνωρίζει περάσματα όπως είναι η βάπτιση, ο γάμος, ο θάνατος.
Η χρήση των μυστικών από ομάδες εκτός από το ότι ενισχύουν τη συνοχή τους, δημιουργούν κι ένα πέπλο μυστηρίου γύρω τους, κάνοντάς τες να μοιάζουν πολύ σημαντικές και πανίσχυρες.
Το μυστικό περιέχει κάτι που το γνωρίζει και το μοιράζεται μόνο ένα μέρος του κοινωνικού συνόλου (οικογένεια, σχέση ζεύγους, κοινωνία, σχολική τάξη, ομάδας). Είναι κάτι το οποίο δένει όσους συμμετέχουν σε αυτό σε μία σχέση υψηλότερης εγγύτητας από τα άλλα μέλη του συνόλου, δημιουργώντας μία ιδιαίτερη υποομάδα και άρα προκαλεί διχαστικά φαινόμενα.
Το μυστικό πάντα εξάπτει την περιέργεια όσων δεν γνωρίζουν το περιεχόμενό του κι αποτελεί πάντα πηγή σαγήνης και έλξης. Στο σημείο αυτό μπορούμε να σκεφτούμε ερωτικές εξωσυζυγικές σχέσεις που διακατέχονται από έντονα ερωτικά συναισθήματα όσο είναι κρυφές, ενώ όταν αποκαλύπτονται χάνουν τη μαγεία και την ερωτική τους ένταση.
Από την άλλη, αυτοί που το μοιράζονται αποκτούν μια μορφή εξουσίας πάνω στο σύνολο, αυτή που στηρίζεται στον έλεγχο και σε ένα υψηλότερο επίπεδο γνώσης.
Έτσι το ίδιο το μυστικό ενισχύει τους δεσμούς των μελών που το μοιράζονται. Τα δένει. Το περιεχόμενό του αποκτά μία ιδιαίτερη σημασία και βαρύτητα, μόνο και μόνο επειδή είναι μυστικό.
Ταυτόχρονα δημιουργεί ένταση καθώς τα μέλη πρέπει να διαφυλάξουν τη μυστικότητά του. Αυτή η ένταση σχετίζεται συχνά και με την ενοχή (απέναντι σε αυτούς που δεν γνωρίζουν και έχουν-εξαιτίας αυτής τους της άγνοιας-αποκλειστεί από την υποομάδα).
Το μυστικό στις οικογένειες είναι ένα αγκάθι που χαλάει τις σχέσεις των μελών και δημιουργεί συμμαχίες και αντίπαλα στρατόπεδα, με έναν τρόπο έμμεσο-αλλά που πάντα γίνεται αντιληπτός από τα μέλη του.
Ιδιαίτερα στη σχέση μητέρας και κόρης, το μυστικό συνδέεται με την λιγότερο ή περισσότερο ασυνείδητη προσπάθεια της μητέρας να προσαρτίσει την κόρη με το μέρος της ενάντια στον πατέρα συνήθως.
Συμβαίνει όμως και το αντίστροφο. Τα παιδιά συχνά εκμυστηρεύονται ένα μυστικό σε έναν από τους δύο γονείς και απαιτούν τη διαφύλαξή του από τον άλλο.
Το δεύτερο μέλος στο οποίο γίνεται η εκμυστήρευση του μυστικού συνήθως αισθάνεται κολακευμένο, καθώς αναγνωρίζεται ως έμπιστο και ικανό άτομο για τη διαφύλαξη του μυστικού, και εξαιτίας αυτής της ναρκισσιστικής τροφής συνήθως, αποδέχεται τη διαφύλαξη του μυστικού.
Ο γονιός σε αυτή την περίπτωση που αποδέχεται το μυστικό ή το μοιράζεται με το παιδί του καταλαμβάνει μία θέση ελέγχου, κεντρική στην οικογένεια. Μπαίνει στην ουσία εμπόδιο στη σχέση εγγύτητας του παιδιού με τον άλλο γονιό-με τον οποίο αναπτύσσεται αναπόφευκτα μεγαλύτερη απόσταση.
Όμως, το βάρος του μυστικού σχετίζεται και με την ευθύνη που φέρει η γνώση του και ο αποκλεισμός των άλλων από αυτό.
Βέβαια μέσα στην οικογένεια, έχουμε διαφορετικούς ρόλους. Και η ύπαρξη μυστικών στις σχέσεις που χαρακτηρίζονται από συμμετρία δεν έχουν την ίδια βαρύτητα με τα μυστικά των σχέσεων που είναι ασύμμετρες. Δηλαδή, είναι φυσικό να μην μοιράζεται το ζευγάρι ό,τι λέει και κάνει με τα παιδιά. Παρομοίως, τα αδέρφια μεταξύ τους, μπορούν να έχουν μυστικά από τους γονείς τους-χωρίς αυτό να προκαλεί παθολογία στην οικογενειακή δυναμική. Εκεί που υπάρχει το πρόβλημα είναι όταν ο ένας γονιός με ένα από τα παιδιά του δημιουργεί συμμαχικές σχέσεις μέσω των μυστικών.
Η ενοχή πέρα από το ότι φέρει τα μέλη σε σύγκρουση, τα φέρνει και αντιμέτωπα με ζητήματα ηθικά που σχετίζονται με την διαχείριση του απαγορευμένου. Αναμοχλεύουν οιδιποδειακά κατάλοιπα, αφού εκεί έρχεται κάποιος συνειδητά σε επαφή με την βασική απαγόρευση της αιμομιξίας.
Η διαφύλαξη μυστικών στην οικογένεια μπορεί να έχει μεγαλύτερη ή μικρότερη διάρκεια. Στις περισσότερες περιπτώσεις όμως, η ενοχή που σχετίζεται με τον αποκλεισμό των άλλων, λειτουργεί ως μπούμερανγκ στις αρχικές συμμαχικές σχέσεις. ΄Ετσι, το παιδί μεγαλώνοντας, προσπαθώντας να αποκαταστήσει τη σχέση του με τα μέλη που δεν γνώριζαν το μυστικό, τα προσεγγίζει, ενώ παράλληλα εμφανίζεται μεγάλος θυμός απέναντι σε αυτόν που δημιούργησε τη συμμαχία στο παρελθόν.
Η ύπαρξη μυστικών είναι πολύ συχνό φαινόμενο στις οικογένειες των εξαρτημένων, αλλά και σε ψυχώσεις-ιδιαίτερα σε μορφές που χαρακτηρίζονται από παρανοϊδή αγωνία.
Ιδιαίτερα στις ψυχώσεις, συναντάμε πολύ συχνά μυστικά που αναφέρονται ιδιαίτερα στην καταγωγή του παιδιού. Μυστικά σε σχέση με τους προγόνους που αποκρύπτονται είτε εξαιτίας ντροπής, είτε για άλλους λόγους. Η ύπαρξη μυστικών επιφέρει ένα νεφελώδες τοπίο που γίνεται αντιληπτό από τους άλλους και είναι το γονιμότερο έδαφος για την παραγωγή μεγάλης ποικιλίας φαντασιώσεων. Από την άλλη, η μη γνώση των ριζών του ατόμου, αναχαιτίζει την υποκειμενοποίησή του και την συγκρότηση της ταυτότητας του. Σίγουρα, ο άνθρωπος αντιμετωπίζει καλύτερα την πραγματικότητα-όσο σκληρή και να είναι- από την όποια φαντασίωση.
Το ίδιο όμως μπορούμε να το δούμε και σε μεγαλύτερες κοινωνικές οργανώσεις που καλύπτονται από μυστικότητα. Αποτέλεσμά τους είναι η δημιουργία θεωριών συνομωσίας, κάτι ανάλογο δηλαδή με αυτό που συμβαίνει στον ψυχισμό του παρανοϊκού.
