Ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές πεποιθήσεις μας, τα κείμενα όλων των θρησκειών, μπορούν να γίνουν πηγή γνώσης και αναστοχασμού. Θα καλούσα λοιπόν να στοχαστούμε την παραπάνω φράση, μέσα από μία ψυχολογική σκοπιά και όχι θεολογική, καθώς μπορεί να μας ωφελήσει στην προσέγγιση της έννοιας της αγάπης.
Συνήθως, όταν επαναλαμβάνουμε την παραπάνω φράση του Χριστού, ξεχνούμε το δεύτερο συνθετικό της. Έτσι, υποπέφτουμε σε ένα γνωστικό σφάλμα, μια νοητική διαστρέβλωση, αφού αλλάζει όλο το νόημα της φράσης.
Αν όμως δεν ξεχάσουμε να λάβουμε υπόψη και το δεύτερο συνθετικό της ("...όπως εαυτόν") τότε η σκέψη ότι αγαπούμε τους άλλους όπως αγαπούμε τον εαυτό μας, μας ανοίγει νέα μονοπάτια στοχασμού και γεννά ερωτήματα.
Πώς αγαπάμε τον εαυτό μας; Ή, ακόμη, τον αγαπάμε τον εαυτό μας;
Μία άλλη στρέβλωση που είναι πολύ συχνή είναι η σύγχυση μεταξύ εαυτού και εγωισμού. Η έννοια του εγωισμού συνδέεται με την επιθυμία ικανοποίησης του Εγώ. Το ενδιαφέρον στρέφεται προς το άτομο και υπερτερεί του περιβάλλοντος. Το Εγώ από την άλλη, δεν είναι μία αρνητική έννοια. Υπό τη Φροϋδική έννοια είναι ο διαμεσολαβητής μεταξύ των επιθυμιών και των απαγορεύσεων, αυτό που μας τοποθετεί στην πραγματικότητα. Ο πλήρης κατακερματισμός του οδηγεί στην ψύχωση. Άρα το Εγώ δεν είναι μία εχθρική έννοια, αλλά η αναζήτηση της μονομερούς ικανοποίησης του δημιουργεί αυτό που ονομάζουμε εγωισμό.
Η έννοια του εαυτού (Self) είναι ευρύτερη. Περιλαμβάνει την αγάπη προς το άτομο, αλλά και αυτή της φροντίδας των σημαντικών σχέσεων της ζωής.
Αγαπώντας τον εαυτό κάποιος μπορεί να φτάσει στην ευτυχία, ενώ αγαπώντας το Εγώ καταλήγει δυστυχής.
Ας σκεφτούμε το παράδειγμα ενός ανθρώπου που έχει φροντίσει τη σχέση με τη γυναίκα του, τα παιδιά του τον αγαπούν, οι συνάδελφοι τον εκτιμούν, έχει πιστούς φίλους.
Πόσο πολύ διαφέρει από αυτόν που τσακώνεται συνεχώς με τη γυναίκα του (από την ανάγκη του για επιβολή) τα παιδιά του τον αποφεύγουν, οι συνάδελφοι τον βλέπουν με καχυποψία και δεν έχει κανέναν φίλο. Ο χαρακτήρας του Σκρουτζ που έπλασε ο Κάρολος Ντίκενς θα μπορούσε να είναι ένα καλό παράδειγμα εγωιστή.
Η αγάπη προς τον εαυτό, περιλαμβάνει επίσης την φροντίδα του σώματος, της υγείας και του πνεύματος. Πώς μπορεί κάποιος να αγαπάει πραγματικά, αν κακοποιεί το σώμα του, ή όταν είναι γενικά αυτοκαταστροφικός; Πώς μπορεί να μην φέρεται τοξικά στους άλλους, όταν φορτώνει με τοξίνες το σώμα του, αλλά και το νου του;
Συνήθως, ο τρόπος με τον οποίο φέρεται κάποιος στον ευατό του, είναι ενδεικτικός στο αν είναι ικανός να αγαπήσει ή όχι. Η «αγάπη» για τον άλλον θα εκφραστεί με τον ίδιο τρόπο που εκφράζεται προς τον εαυτό του.
Υπάρχουν πολλοί που νομίζουν ότι έχουν κάνει πράξη το «Αγαπάτε αλλήλους», έχοντας ξεχάσει το δεύτερο συνθετικό. Πρόκειται κυρίως για άτομα χαμηλής αυτοεκτίμησης, που θυματοποιούνται δημιουργώντας σχέσεις εξάρτησης που στηρίζονται στο σχήμα: Θύτης-θύμα.
Η θυσία εμφανίστηκε μάλλον ως θετική αξία κατά τις προηγούμενες δεκαετίες. Το ιδεώδες αυτό συνδέθηκε κυρίως από τους συνειρμούς της θυσίας για την πατρίδα, τον ηρωισμό, τη μεγαλοσύνη.
Όμως χρειάζονται θυσίες μέσα στην οικογένεια;
Γιατί δεν πρόκειται για θυσία η επιθυμία κάποιου να κάνει παιδιά και να αλλάξει τρόπο ζωής, για παράδειγμα, αλλά για προτεραιότητα της επιθυμίας για παιδί σε σχέση με αυτήν της, λιγότερο ή περισσότερο, ανέμελης εργένικης ζωής.
Άλλο παράδειγμα που η θυσία χρησιμοποιείται ως άλλωθι για την κάλυψη προσωπικής αδυναμίας, είναι οι γάμοι που διατηρούνται για τα παιδιά. Συνήθως, όταν τα παιδιά καταφέρουν να ανεξαρτητοποιηθούν και να φύγουν από την πατρική στέγη, το ζευγάρι συνεχίζει να ζει μαζί με τον ίδιο τρόπο, χωρίς να οδηγείται σε χωρισμό. Στη συζήτηση με τα θυματοποιημένα μέλη (στη συντριπτική πλειοψηφία γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας) εμπλέκονται θέματα οικονομικής εξάρτησης από τον σύζυγο, απουσία στήριξης από άλλους κοντινούς συγγενείς κλπ.
Όμως δεν υπάρχει οικονομική εξάρτηση χωρίς ψυχολογική.
Οι ωφελούμενοι αυτής της θυσίας (τα παιδιά στα παραδείγματα που αναφέρθηκαν) δεν μπορούν εύκολα να αφήσουν το βάρος που αυτή προκαλεί. Κι όταν τελικά ο «ωφελημένος» αντιληφθεί ότι πίσω από την πράξη της θυσίας συνήθως κρύβεται χαμηλός αυτοσεβασμός, τότε παύει να αισθάνεται επιβαρυμένος. Θυμώνει και αγανακτεί. Στρέφεται εναντίον του «θύματος» που προσπαθεί να δημιουργήσει σχέση υποχρέωσης.
Όμως μόνο κάποιοι φτάνουν τελικά σε αυτό το σημείο κατανόησης, ενώ είναι ακόμη λιγότεροι όσοι καταφέρουν να απαλλαγούν από το δηλητήριο αυτού του θυμού.
Σχέσεις ισχυρής εξάρτησης συνήθως στηρίζονται σε αυτό το είδος θυματοποίησης. Οι ρόλοι σχεδόν ποτέ δεν παγιώνονται κι έτσι τα δύο μέρη ανταλλάσσουν μεταξύ τους τους ρόλους θύτη-θύματος. Η ισχυρή εξάρτηση υπάρχει πάντα μέσα στη θυματοποίηση καθώς ο ρόλος του θύματος δεν υπάρχει χωρίς αυτόν του θύτη και αντίστροφα.
Μα τι σημαίνει αγαπώ τον εαυτό μου;
Σίγουρα δεν σημαίνει ότι με ενδιαφέρει πρωτίστως να θρέψω το Εγώ μου. Η αγάπη για τον εαυτό δεν πρέπει να συγχέεται με τον ωφελιμισμό. Προκύπτει από σεβασμό στη ζωή.
Ο εγωισμός υποχωρεί προς όφελος της σχέσης που επιθυμούμε να έχουμε με τον άλλον. Υποχωρεί υπό την έννοια ότι γνωρίζουμε ότι η ύπαρξη καλών σχέσεων μας κάνει ευτυχέστερους.
Από την άλλη, δεν ανεχόμαστε κανενός είδους προσβολή ή επίθεση προς το πρόσωπό μας.
Τις κακές σχέσεις δεν τις χρειαζόμαστε.
Εμπιστευόμαστε το συναίσθημα όταν κάτι νοιώθουμε ενοχλητικό. Όχι κάτι που αφορά στην προσωπικότητα του άλλου, αλλά από συμπεριφορές του άλλου που μας εμπλέκουν.
Μιλάμε γιαυτό. Δεν περιμένουμε τον άλλον να το καταλάβει από μόνος του, καθώς δεν είμαστε μεταξύ μας συνδεδεμένοι με κάποιον ομφάλιο λώρο.
Φροντίζουμε το σώμα μας.
Γνωρίζουμε τα όρια και τις αντοχές μας και δεν βιάζουμε ούτε το σώμα, ούτε την ψυχή.
Οι άνθρωποι που σέβονται τους εαυτούς τους, γίνονται σεβαστοί κι από τους άλλους. Από την άλλη, είναι αυτοί που είναι πράγματι ικανοί να αγαπήσουν πραγματικά.
Ίσως σας φαίνεται δύσκολο να ξεχωρίσετε ποιος αγαπά τον εαυτό του και ποιος το εγώ του ή διακατέχεται από ναρκισσισμό.
Στην πρώτη περίπτωση, θα δείτε τους ανθρώπους αυτούς να είναι στραμένοι προς τα έξω. Να δηλώνουν ειλικρινές ενδιαφέρον για τον άλλο. Να προσφέρουν χρόνο και ενέργεια κι αυτό γίνεται με τρόπο φυσικό. Είναι οριοθετημένοι. Είναι σοβαροί στα πράγματα που αναλαμβάνουν, αλλά όχι απαραίτητα σοβαροφανείς.
Είναι αυτοί που έχουν μεγαλώσει σε περιβάλλον υποστήριξης και αγάπης. Σε ένα περιβάλλον οριοθετημένο μεν, αλλά χωρίς ανελέητη αυταρχικότητα και αυστηρότητα.
Στη δεύτερη περίπτωση, του εγωιστή, έχουμε αυτόν που προσπαθεί να επιβάλλει την πεποίθηση και την επιθυμία του, ενώ στην πραγματικότητα λίγο αντιλαμβάνεται τη σχέση ως ένα όχημα αλλαγής και των δύο. Δεν συζητάει για παράδειγμα για να βρει από κοινού (συν+ζητώ) τη λύση σε ένα θέμα.
Θα λέγαμε ότι είναι περισσότερο κοντά στην αρχή της ηδονής από αυτή της πραγματικότητας. Δηλαδή, όπως ένα παιδί απαιτεί την άμεση κάλυψη της επιθυμίας αδιαφορώντας για τις συνέπειες.
Ο εγωιστής έχει ανωριμότητα και διακατέχεται από στενομυαλιά. Συχνά έχει μεγαλώσει σε αυταρχικό ή αυστηρό περιβάλλον ή σε περιβάλλον υπερπροστατευτικό που του παρείχε τα πάντα χωρίς όρια. Συνήθως έχει ανταγωνιστικές σχέσεις με τα αδέρφια του (συχνότερα) ή το γονιό του ίδιου φύλου...Τον ενδιαφέρει κυρίως η δύναμη και όχι η αρμονία. Έτσι το Εγώ στρέφεται εναντίον του Εαυτού καταστρέφοντας τις σχέσεις του.
Ο ναρκισσιστής τέλος, λίγο ενδιαφέρεται για συζητήσεις. Είναι πολύ γοητευτικός αλλά και βαρετός. Δεν ενδιαφέρεται για τον άλλο, κακοποιεί συχνά το σώμα του και την ψυχή του, αλλά τον ενδιαφέρει η εικόνα του να είναι ατσαλάκωτη. Είναι αυτός που δεν θα χορέψει ποτέ μπροστά σε κόσμο, δεν θα γελάσει με την καρδιά του σε μια παρέα, θα διακατέχεται από ένα πέπλο μυστηρίου ενώ μοιάζει να ταυτίζεται με κινηματογραφικούς ήρωες.
Ο ναρκισσιστής έχει υποστεί βλάβες από το περιβάλλον ή έχει μεγάλες συναισθηματικές ελλείψεις και πρέπει πρώτα να καταφέρει να τις επεξεργαστεί, για να μπορέσει να μπει σε μια σχέση που μπορεί να φέρει χαρά στον ίδιο αλλά και στον σύντροφό του.
Συνήθως όμως λίγοι μένουν μόνοι τους. Λειτουργεί το «όμοιος ομοίω ζευγαρώνει» και όλοι μπορούν να βρουν συντρόφους με τους οποίους «κουμπώνουν» βάση κοινών ή συμπληρωματικών στρεβλώσεων στις πρωταρχικές εμπειρίες σχέσεων τους. Όταν δεν έχει επιτευχθεί η αγάπη προς τον εαυτό, τότε οι σχέσεις αυτές φέρουν στενοχώρια και πόνο. Η συχνή, σε αυτές τις περιπτώσεις, έλλειψη σεβασμού από τον/την σύντροφο, δεν είναι παρά το αποτέλεσμα της απουσίας σεβασμού προς τον εαυτό.
Φυσικά, ο καθένας μπορεί να ωριμάσει και να βελτιώσει τις σχέσεις του. Αρκεί να έχει τη βούληση να δει και να αντιμετωπίσει τα κακώς κείμενα που έχουν δημιουργηθεί (συνήθως ακούσια) από τους σημαντικούς άλλους στην παιδική και εφηβική ηλικία και να προχωρήσει ελεύθερος και με επίγνωση προς τις πολύτιμες σχέσεις αγάπης.
