Ο κάθε άνθρωπος έχει τα δικά του όρια ψυχικής ανθεκτικότητας και αυτά εξαρτώνται τόσο από ιδιοσυγκρασιακούς παράγοντες όσο και κυρίως, από την προσωπική ιστορία των πρώτων χρόνων ζωής.
Τι ορίζουμε όμως ως τραυματικό γεγονός;
Γενικά θα λέγαμε ότι τραυματικό είναι το γεγονός που ξεπερνάει σε ένταση τα ψυχικά όρια του κάθε οργανισμού, ανθρώπινου, ή μη. Η ένταση αναφέρεται κυρίως στο συναισθηματικό επίπεδο, αλλά και στις ιδιότητες του ίδιου του ερεθίσματος.
Στην περίπτωση του συνδρόμου μετατραυματικού στρες (Σ.Μ.Σ.), τα πράγματα είναι περισσότερο σοβαρά. Ως σύνδρομο εννοούμε τη συνύπαρξη πολλών συμπτωμάτων μαζί.
Το γεγονός το οποίο επιφέρει το σύνδρομο μετατραματικού στρες έχει ένα πολύ ιδιαίτερο χαρακτηριστικό: Πρόκειται για ένα γεγονός στο οποίο υπήρξε κίνδυνος θανάτου ή απειλή της σωματικής ακεραιότητας και το οποίο βίωσε το ίδιο το άτομο είτε προσωπικά είτε ως μάρτυρας. Αυτό το γεγονός συνδέεται με συναισθήματα φόβου ή/και απόγνωσης ή/και φρίκης.
Κάθε τραύμα έχει την τάση να επαναλαμβάνεται με διάφορους λιγότερο ή περισσότερο ασυνείδητους τρόπους. Αυτό, όσο δυσάρεστο κι αν είναι και ακούγεται, δίνει την ευκαιρία στον οργανισμό να το επεξεργαστεί κι αν βρεθεί κάποια στιγμή σε ένα επίπεδο μεγαλύτερης ωρίμανσης να το λύσει και να απαλλαγεί οριστικά από τις βλαβερές συνέπειές του.
Αυτή η επανάληψη, στην περίπτωση του Σ.Μ.Σ. πραγματοποιείται κυρίως μέσα από επαναλαμβανόμενες μνήμες που διεισδύουν ακούσια και συνδέονται με εικόνες, σκέψεις και αντιλήψεις.
Κάτι που είναι χαρακτηριστιστικό στο μετατραυματικό στρες, είναι ότι παρόλο που η μνήμη υπάρχει, πάντα βλέπουμε να έχει απωθηθεί στο ασυνείδητο (και άρα ξεχαστεί) μια σημαντική παράμετρος του γεγονότος που το προκάλεσε.
Το τραύμα, περισσότερο ή λιγότερο καλυμμένο, επανέρχεται επίσης στα όνειρα, μετατρέποντάς τα σε εφιάλτες που συχνά προκαλλούν την αγωνιώδη αφύπνιση.
Υπάρχει έντονη ψυχική κατάπτωση όποτε το άτομο έρθει σε επαφή με συμβολικά ή πραγματικά ερεθίσματα που συνδέονται με τον τραυματισμό. Αυτά τα ερεθίσματα είναι δυνατό να προκαλέσουν και νευροφυσιολογικές αντιδράσεις, όπως ταχυπαλμία, εφίδρωση, τρέμουλο κυρίως των άκρων.
Έτσι, το άτομο που πάσχει από μετατραυματικό στρες προσπαθεί να αποφύγει κάθε συζήτηση ή συναίσθημα ή σκέψη που σχετίζονται με τον τραυματισμό. Αυτή η συμπεριφορά αποφυγής επιφέρει μεγάλο αίσθημα κόπωσης καθώς είναι αποτέλεσμα τεράστιου ξοδέματος ψυχικής ενέργειας.
Εκτός από την αποφυγή των σκέψεων, αποφεύγει διαρκώς την επαφή του με κάθε ερέθισμα που συνδέεται (υποκειμενικά) με το γεγονός. Έτσι, σταδιακά, βλέπουμε περιορισμό των δραστηριοτήτων του και μείωση των ενδιαφερόντων του.
Προσπαθώντας να μην πονάει από τα επώδυνα συναισθήματα, καταφέρνει να παγώσει ή να ελαττώσει την ένταση κάθε συναισθήματος. Έτσι σταδιακά βλέπουμε να αισθάνεται συναισθηματικά απόμακρο από τους άλλους και αποξενώνεται. Αισθάνεται ότι ό,τι και να γίνει το μέλλον του είναι προδιαγεγραμμένο κι ότι ποτέ δεν θα μπορέσει να ξαναζήσει φυσιολογικά.
Αυτές οι τελευταίες συνέπειες του συνδρόμου μετατραυματικού στρες, βλέπουμε να είναι καταθλιπτικές εκδηλώσεις και ίσως αξίζει να πούμε εδώ ότι, γενικά, αν το στρες συνδέεται γνωσιακά με μία (πραγματική ή φανταστική) καταστροφή που πρόκειται να επέλθει, η κατάθλιψη σχετίζεται με μία καταστροφή που έχει συμβεί στο παρελθόν.
Πρέπει επίσης να αναφέρουμε ότι για να ορίσουμε το σύνδρομο μετατραυματικού στρες πρέπει να δούμε αν υπάρχουν τουλάχιστον δύο από τις παρακάτω αντιδράσεις:
-δυσκολίες στον ύπνο ή συχνές διακοπές του
-ευερεθιστότητα ή υπερβολικός θυμός
-δυσκολία στη συγκέντρωση
-υπερεγρήγορση
-εκρήξεις που έχουν το στοιχείο της υπερβολής
Για τη διάγνωση, πρέπει οι παραπάνω εκδηλώσεις να υπάρχουν τουλάχιστον ένα μήνα.
Έτσι, βλέπουμε συχνά, τόσο σε άτομα, όσο και σε ομάδες, αλλά και ολόκληρες εθνότητες, τα θύματα να γίνονται θύτες. Τέτοια, για παράδειγμα, είναι η περίπτωση του Ισραήλ που μετά το ολοκαύτωμα, το μετατραυματικό σοκ του έθνους επαναλαμβάνεται μέσα από τα εγκλήματα που διαπράττουν εναντίον των Παλαιστινίων.
Για να υπάρξει απελευθέρωση από το τραύμα, χρειάζεται επίμονος αναστοχασμός και αυτός, στην περίπτωση ατόμου ή μικρής ομάδας-όπως είναι η οικογένια, είναι εφικτός μόνο μέσα από την ψυχοθεραπευτική παρέμβαση.
