Σάββατο 22 Ιουλίου 2017

Η ψυχική δύναμη

"Άδειασε το μυαλό, γίνε χωρίς μορφή, σαν το νερό. Όταν βάζεις νερό σε ένα φλιτζάνι γίνεται το φλιτζάνι. Βάζεις νερό σε ένα μπουκάλι, γίνεται το μπουκάλι. Το βάζεις μέσα σε ένα τσαγερό, γίνεται το τσαγερό. Το νερό μπορεί να ρέει, ή μπορεί να συντρίβει. Γίνε νερό φίλε μου"


Bruce Lee


Dennis Wojkiewicz



Η Κινέζικη πολεμική τέχνη Ται Τσί Τσουάν έχει κερδίσει το ενδιαφέρον μου τα τελευταία εφτά χρόνια. Το ται τσί, πρωτίστως πολεμική τέχνη, διδάσκει έναν δρόμο προκειμένου να φτάσει κανείς στο ιδεώδες. Το ιδεώδες, ακριβώς επειδή είναι τέτοια η φύση του, δεν φτάνεται ποτέ, αλλά κυνηγώντας το, πάντα προχωράς κι εμβαθύνεις όλο και περισσότερο στην τέχνη. Αυτή η εμβάθυνση εμπεριέχεται σε όλες τις λεγόμενες "εσωτερικές" ασιατικές πολεμικές τέχνες.

Η Κίνα μας διδάσκει αλλιώς την σωματική δύναμη. Δεν έχει καμία σχέση η δύναμη στην Ασία από αυτήν που έχουμε μάθει στην Δύση. Στην Δύση η δύναμη βασίζεται στους μύες, ενώ στην Κίνα στην χρήση της αναπνοής, την διάταση και την κυκλοφορία του αίματος (με μία λέξη όλα αυτά μπορούν να ονομαστούν με τον πολύ παρεξηγημένο όρο "ενέργεια", που ετυμολογικά σημαίνει εσωτερική δημιουργία).

Σε έναν άλλον τομέα, την φυσική, η δύναμη δεν είναι άμεσα ορατό και μετρήσιμο μέγεθος, ορίζεται από το αποτέλεσμά της, από το έργο που παράγει, την αλλαγή που επιφέρει. Είναι δηλαδή, η αιτία της μεταβολής.

Στην ανθρωπολογία, η δύναμη αναφέρεται συχνά σε συνδυασμό με την αναγνώριση. Ο ανθρωπολόγος Σωτήρης Δημητρίου αναφέρει ότι υπάρχουν "η δύναμη για" και η "δύναμη επί". Η πρώτη σχετίζεται με την δύναμη για παραγωγή αποτελεσμάτων-επιτευγμάτων ενώ η δεύτερη σχετίζεται με την επιβολή-εξουσία.

Και θα αναρωτηθείτε ίσως, τι σχέση έχουν όλα αυτά σε ένα ιστολόγιο ψυχολογίας;

Ο κοινός παρονομαστής είναι η έννοια της δύναμης. Ο ασθενής (α=χωρίς+σθένος=δύναμη) ή ακόμη χειρότερα ο άρρωστος (α=χωρίς-ρώμη=δύναμη) έρχεται στον ψυχολόγο σε μία στιγμή αδυναμίας, που μπορεί να προέρχεται από μία προσωπική κρίση, μία δυσκολία, ένα μπλοκάρισμα ή ψυχική ανωριμότητα. Η ψυχική εν-δυνάμωση είναι σε κάθε περίπτωση ένα βασικό θεραπευτικό αίτημα. Άρα η έννοια της δύναμης πρέπει να γίνει αντικείμενο στοχασμού και διερεύνησης.

Η ψυχοθεραπεία σε κάθε περίπτωση στοχεύει στην ψυχική ενδυνάμωση. Οι άνθρωποι που ολοκληρώνουν την ψυχοθεραπεία τους (είτε ατομική είτε σε ομάδα) έχουν κατακτήσει ψυχική ωρίμανση και έναν τρόπο επεξεργασίας, ανάλυσης και διαχείρισης των γεγονότων της ζωής αλλά και των συναισθημάτων τους, κι έτσι ακόμη και σε μεγάλες δυσκολίες μπορούν να πετύχουν αποτελεσματική αντιμετώπιση. Συχνά οι άνθρωποι χρειάζονται μόνο μία μικρή ώθηση για να πάρουν μπρος. Άλλοτε χρειάζονται προσωρινά στήριξη, ενώ αν υπάρχουν τραύματα χρειάζεται περισσότερη δουλειά.

Η ψυχική δύναμη αναγνωρίζεται σε πολλές διαφορετικές εκφάνσεις της προσωπικότητας είτε υπάρχει είτε δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα προς αντιμετώπιση-λύση.


Ένας ψυχικά δυνατός άνθρωπος λοιπόν διακρίνεται από τα εξής σημεία-συμπεριφορές:

- Τη φωνή: Φυσικά και δεν εννοούμε το να φωνάζει. Αναφέρομαι στην φωνή που έχει ένα καλό στήριγμα στο σώμα και δεν βγαίνει από τον λάρυγγα σαν ψέλλισμα, ψίθυρος ή στριγκλιά. Καθένας έχει αυτή την δυνατότητα για μία καλά στηριγμένη φωνή, αλλά η εξατομίκευση (δηλ. η πραγματική ενηλικίωση) είναι προαπαιτούμενο για να εκδηλωθεί. Η απουσία της φωνής δεν σημαίνει ησυχία, αλλά την υποταγή και συμμόρφωση σε ηγεμονικές απόψεις (πατέρα, μητέρας, συζύγου κλπ αν μιλάμε στα πλαίσια της οικογένειας). Ενδιαφέρουσα πάνω σε αυτό το θέμα είναι η δουλειά του Ardener για τις άφωνες ομάδες (muted groups).

-το βλέμμα: υπάρχουν πολλές εκδοχές βλεμμάτων. Το βλέμμα που αποφεύγει, που κρύβεται, που συνεχώς τρεμοπαίζει κλπ είναι βλέμματα που δηλώνουν απουσία δύναμης. Το αντίθετο, το βλέμμα της ψυχικής δύναμης δεν είναι αυτό που κρίνει και "κόβει" (αυτό που επιθυμεί εκούσια ή ακούσια την εξουσία πάνω στον άλλον) αλλά αυτό του σοφού, που "χωράει", κατανοεί, δεν προκαλεί (ας εξαιρέσουμε το φλερτ), δεν ενδιαφέρεται για αναμέτρηση, και δεν σκιάζεται.

-ο τρόπος που το σώμα εκδηλώνει την παρουσία του στον χώρο με την στάση του, τις κινήσεις του κλπ. Ο χώρος που το σώμα καταλαμβάνει. Συρρικνώνεται; Έχει ιμπεριαλιστικές τάσεις; Πολλά μπορούμε να καταλάβουμε απλά παρατηρώντας και όντας ουσιαστικά παρόντες στην συνάντηση με τον άλλον άνθρωπο.

- Είναι καλός ακροατής σε διάλογο χωρίς να διακόπτει. Εκθέτει την άποψή του αργότερα, αφού έχει ακούσει ενεργητικά πριν τον συνομιλητή του: (βλέπε παλαιότερο σχετικό άρθρο)

- Ανθεκτικότητα: Η λέξη κλειδί των τελευταίων δεκαετιών παγκοσμίως. Η ανθεκτικότητα αρχίζει να χρησιμοποιείται ευρέως στον τομέα της οικολογίας για την ανθεκτικότητα των οικοσυστημάτων σήμερα και μετά επεκτείνεται στην πολιτική οικονομία και ιδιαίτερα για να ορίσει ζητήματα του καπιταλιστικού συστήματος, σχετικά με τα όρια κέρδους, παραγωγής και κατανάλωσης. Σε ό,τι μας αφορά όμως, η ανθεκτικότητα εκφράζεται, κυρίως, ως ψυχική χωρητικότητα. Στο ιστολόγιο Ψ έχουμε αναφερθεί σε αυτό το θέμα σε παλαιότερο άρθρο όπου μπορείτε να ανατρέξετε για περισσότερα.

-Συγχωρεί. Η συγχώρεση δεν αποτελεί καθήκον. Ωστόσο χρειάζεται δύναμη για να συγχωρέσουμε αν πραγματικά αξίζει κάποιος την συγχώρεση.

-Συμφιλιώνεται χωρίς αυτό να σημαίνει συμμόρφωση. Η συμφιλίωση για να είναι απελευθερωτική είναι προϊόν μακριάς ψυχικής επεξεργασίας.

-Δεν φοβάται να πει τις λέξεις-φράσεις: "Σ' αγαπώ!", "Συγνώμη!", "Ευχαριστώ!" αλλά και "Αντίο", όταν χρειάζεται. Επίσης εκφράζει τα συναισθήματά του χωρίς φόβο.

- Ευελιξία στην σκέψη: η οποία εκφράζεται και σωματικά.

-Διαθέτει την ικανότητα της ψυχικής επεξεργασίας και δεν προσπαθεί να δραπετεύσει από τον πόνο όταν αυτός έρχεται αναπόφευκτα, μετά από έναν θάνατο, μία ασθένεια, μία απώλεια. Έτσι, καταφέρνει και ανακάμπτει μετά και μετουσιώνει τον πόνο.

-Έχει κατακτήσει σε μεγάλο βαθμό εσωτερική ασφάλεια, η οποία δεν κλονίζεται εύκολα από εξωτερικές συνθήκες.

-Είναι δημιουργικός: Όταν υπάρχει κίνηση στην σκέψη λόγω της ευελιξίας και καλή γενικότερη ψυχολογία, τότε η δημιουργικότητα είναι φυσική συνέπεια.

-Διαθέτει γνώση και σεβασμό των ορίων: και τα δύο σχετίζονται με την εμπειρία. Ο σεβασμός των ορίων σημαίνει ότι ο ψυχικά δυνατός άνθρωπος δεν είναι superman. Αναγνωρίζει ότι έχει ψυχικά και σωματικά όρια και χρειάζεται να τα σέβεται για να συνεχίσει να ζει υγιής. Οι ψυχικές άμυνες, όσο καλά δομημένες και να είναι, πάντα θα υπάρχει ένα όριο που θα τις διαπερνά. Πάντα πρέπει να σκεφτόμαστε αν αξίζει τον κόπο να ρισκάρουμε την υγεία μας παίζοντας με τα όρια μας.

-Ο άνθρωπος δεν προσβάλλεται εύκολα. Δεν παίρνει τα πράγματα προσωπικά. Δεν είναι ευερέθιστος και οξύθυμος. Αναγνωρίζει τι του αναλογεί και τι όχι και δεν φορτώνεται όλη την ευθύνη ή εμπλέκεται στο παιχνίδι του άλλου.

-Δεν μπαίνει σε συγκρίσεις με τους άλλους. Προσπαθεί να αναπτύξει τον εαυτό του βάση της δικής του ιδιαιτερότητας.

-Δεν ενδιαφέρεται για παιχνίδια δύναμης και την εξουσία η οποία εργαλιοποιεί τα άτομα και τα αποστερεί από το πρόσωπό τους. Δεν τον αφορά η "δύναμη επί" για την οποία μιλούσε ο Δημητρίου. Ούτε εξ-ουσιάζει, ούτε εξ-ουσιάζεται. Ενδιαφέρεται μόνο για την ουσία των σχέσεων και δίνει έμφαση στο πρόσωπο τόσο το δικό του όσο και του άλλου. Η έλξη για εξουσία δεν είναι παρά μία πολύ καλά καλυμμένη εσωτερική ανασφάλεια.

-Δεν είναι φανατικός. Δεν αγκιστρώνεται από μία ιδέα, θεωρώντας ότι κατέχει το σύνολο της αλήθειας. Δεν κλείνει την επαφή με τον άλλον, ανοιχτός στον διάλογο είναι πάντα έτοιμος για μία μετακίνηση, χωρίς αυτό να σημαίνει απουσία θέσης. Η πραγματικότητα είναι πολύ πιο περίπλοκη ώστε να μπορεί να εξηγηθεί μέσα από έναν μόνο δρόμο, μία θεωρία, μία συγκεκριμένη προσέγγιση.

-Ο άνθρωπος με ψυχική δύναμη διαθέτει καλή ψυχική οικονομία και ισορροπία. Δεν σπαταλάει ενέργεια αλλά και χρόνο με μάταιες σκέψεις, με σχέσεις τοξικές, με διλήμματα που τον κρατούν δέσμιο σε ακινησία.

-Αποδέχεται την φθαρτότητα και την θνητότητά του.

-Δεν αποδιοργανώνεται στην ιδέα ότι δεν μπορεί να ελέγξει τα πάντα. Ωστόσο έχει πετύχει να έχει έλεγχο σε ό,τι ανήκει στην σφαίρα της ευθύνης του.

-Ζητά βοήθεια όταν την χρειάζεται, αναγνωρίζοντας ότι μπορεί να έχει στιγμές αδυναμίας. Μία από τις βασικότερες συμπεριφορές που συναντάμε σε ανθρώπους με υψηλή αυτοεκτίμηση. Αυτός που έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση δεν ζητά ποτέ με τρόπο άμεσο βοήθεια.


Η πίστη και η βούληση είναι τα βασικά καύσιμα της ψυχικής δύναμης. Ειδικά η πίστη προς τον εαυτό (αυτοπεποίθηση) είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να μπορεί ο άνθρωπος να ανταποκρίνεται στις δυσκολίες που του εμφανίζει η ζωή. Τόσο η αυτοπεποίθηση, όσο και η βούληση έχουν ως προαπαιτούμενη την εξατομίκευση, δηλαδή, όπως είπαμε και πριν, την πραγματική ενηλικίωση, η οποία σημαίνει ότι ο άνθρωπος έχει καταφέρει να γνωρίσει αρκετά καλά τον εαυτό του για να μπορεί πλέον να τον πιστεύει και να ξέρει τι θέλει (κι όχι τι δεν θέλει ή να σέρνεται πίσω από τα θέλω των άλλων).

Τέλος, η πραγματική δύναμη εκφράζεται με απαλότητα και απλότητα. Όσο μεγαλύτερη "μαγκιά" βλέπουμε στον άλλον, τόσο μεγαλύτερη ψυχική αδυναμία έχει. Σαν τον κάβουρα που απ' έξω είναι σκληρός και μέσα ζουμί. Το αντίθετο είναι το επιθυμητό, ώστε να μπορεί να έρθει σε επαφή χωρίς κίνδυνο διάλυσης. Επίσης, εκφράζεται με απλότητα γιατί δεν χρειάζεται να αποδείξει τίποτα σε κανέναν, απλά υπάρχει, χαίρεται την ύπαρξή του και την επαφή με τους άλλους εξελισσόμενος όσο ζει.