 |
| "Η άνοιξη" Sandro Botticelli (1482) |
Η εφηβεία είναι μία φάση μετάβασης από την παιδική προς την ενήλικη ζωή η οποία θεωρείται δύσκολη. Θα μου πείτε, κάθε στιγμή της ζωής μας δεν αποτελεί μία μετάβαση; Ναι! Φυσικά. Ωστόσο υπάρχουν κάποιες στιγμές στην αναπτυξιακή μας πορεία που σηματοδοτούνται από απότομες αλλαγές στο σώμα και όπως έχουμε δει και σε άλλα άρθρα του ιστολογίου Ψ, κάθε ξαφνική αλλαγή στο σώμα φέρει ψυχικές επιπτώσεις.
Ο έφηβος λοιπόν αλλάζει και αλλάζει πρωτίστως σωματικά. Η ψυχολογική αλλαγή ακολουθεί αυτή την σωματική ανάπτυξή του. Προηγούνται θα λέγαμε οι ορμόνες από τις ψυχολογικές επιδράσεις τους και όλα αυτά προηγούνται της αλληλεπίδρασης που θα έχει ο έφηβος μετά την μεταμόρφωσή του, με τους γονείς του αλλά και με το υπόλοιπο περιβάλλον.
Βέβαια, έχει κτιστεί χρόνια η σχέση με τους γονείς. Ωστόσο, δεν ξέρουμε πώς θα αντιδράσει ο γονιός σε αυτή την αλλαγή του παιδιού του, αλλαγή που συμβαίνει σε πολλά επίπεδα. Πώς απαντά σε αυτό το μεγάλωμα και την αναστάτωση που εμπεριέχει αυτή η αναπτυξιακή φάση;
Εδώ ορθώνονται πολλά εμπόδια στη σχέση γονιού και παιδιού. Ας δούμε μερικά από τα πιο συχνά που συναντάμε χωρίς ωστόσο η λίστα να εξαντλείται εδώ...
1) Ο γονιός μπορεί να περνά κι ο ίδιος την κρίση της μέσης ηλικίας και πολλές μητέρες να βρίσκονται ταυτόχρονα στην εμμηνόπαυση. Αυτό σημαίνει ότι και γονιός και παιδί μαστίζονται από μία ορμονική λαίλαπα, ο καθένας πρέπει να αντιμετωπίσει την δική του, και ταυτόχρονα και την σχέση τους.
2) Η σχέση που έχει ο γονιός με την σεξουαλικότητά του. Αυτό θα παρέμβει στην σεξουαλική αφύπνιση του εφήβου με τρόπο καθοριστικό και διαμορφωτικό στην ταυτότητά του. Αν η σχέση που έχει ο γονιός με την σεξουαλικότητα ή με την φυλετική ταυτότητα του είναι διαταραγμένη, υπολειμματική ή συμπλεγματική, τότε θα αντιμετωπίσει αμήχανα ή άτσαλα την αφύπνιση της σεξουαλικότητας του παιδιού του και θα επενδυθεί η σεξουαλικότητα του παιδιού με ενοχή.
3) Ο βαθμός ωρίμανσης του γονέα. Καθοριστικός στην αντιμετώπιση του εφήβου. Αν ο ίδιος βρίσκεται ακόμη σε εφηβεία (δες σχετικό παλιότερο άρθρο για τις ψυχικές ηλικίες) τότε δεν μπορεί να εμπεριέξει τον έφηβο και τη νευρικότητα που του δημιουργεί η ορμονική αλλαγή στο σώμα του και ο ένας θα τραβά το σχοινί από τη μια και ο άλλος από την άλλη. Φυσικά και οι συγκρούσεις θα είναι σφοδρές σε μία τέτοια περίπτωση.
4) Η σχέση των γονιών μεταξύ τους. Εδώ υπάρχει ένα σημαντικό πρόβλημα για τον έφηβο αν οι γονείς δεν τα πάνε καλά. Και αυτό συμβαίνει γιατί ο γονιός που αισθάνεται συναισθηματική έλλειψη από τον σύζυγο, συχνά μεταθέτει αυτό το πρόβλημα στην σχέση με το παιδί του και ζητά αναπλήρωση της τρυφερότητας, στήριξης, αγάπης από αυτό. Όμως, το παιδί μεγαλώνει και κάνει δοκιμαστικές πτήσεις με τα μικρά φτερά του. Αρχίζει να οραματίζεται την ανεξαρτησία του και την αυτονόμησή του παρόλο που ο δρόμος ακόμη είναι μακρύς. Ωστόσο οι εξαρτημένοι γονείς από τα παιδιά τους, δεν τους επιτρέπουν εύκολα αυτό το μεγάλωμα. Η έκβαση εδώ θα είναι μάλλον δυσμενής για τον έφηβο αλλά και για την οικογένεια.
5) Ναρκισσιστικά ελλείμματα του γονιού. Αυτά παρεμβαίνουν με διαφορετικούς τρόπους: α) με ανταγωνισμό: ειδικά από τον γονιό του ίδιου φύλου με τον/την έφηβο/η. που διαμορφώνεται σε νέο άνθρωπο σφριγηλό και δυνατό από τα νιάτα (που τόσο θαυμαστά και ενίοτε ζηλευτά είναι από τους μεγαλύτερους) β) με δυσβάσταχτη ματαίωση, όταν καταρρέει το είδωλο του στα μάτια του παιδιού του. Όσο ήταν μικρό παιδί ο γονιός εμφανίζεται ως Θεός/Θεά στα μάτια του. Μετά, κατά την εφηβεία, ο γονιός αποκαθηλώνεται για να πάρουν τη θέση του στην ψυχή του εφήβου, νέα πρότυπα. γ) με ευθυξία, παίρνει προσωπικά τον εκνευρισμό του εφήβου, τον χρεώνεται και προσβάλλεται.ενώ δεν αντέχει την αναπόφευκτη κριτική που του ασκεί το παιδί του.
6) Υπερπροστασία. Αυτό είναι σοβαρό πρόβλημα για πολλούς εφήβους αφού δεν τους δίνεται η ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με δυσκολίες και ρίσκα για να αναπτυχθούν. Εδώ έχουμε δύο τύπους εφήβων. Τον συμμορφωμένο και τον αντιδραστικό. Ο δεύτερος είναι προτιμότερος γιατί έχει περάσει σε δεύτερο στάδιο αναπτυξιακά, αλλά του υπολείπεται ακόμη η αυτονομία. Οι συγκρούσεις κι εδώ θα είναι σφοδρές αν ο έφηβος δεν συμμορφώνεται. Αν συμμορφώνεται, τότε τα πράγματα για την ψυχική του υγεία αλλά και την ωρίμανσή του είναι δυσκολότερα.
Οι τρόποι αντιμετώπισης των εφήβων από δυσκολεμένους γονείς είναι πολλοί και διαφορετικοί για κάθε περίπτωση. Ωστόσο, αυτό που επιθυμεί ο έφηβος είναι πρωτίστως κατανόηση και αναγνώριση του μεγαλώματός του.Κατανόηση δεν σημαίνει ρήξη όλων των ορίων και κανόνων. Αυτά υπάρχουν αλλά αλλάζουν ανάλογα με τον βαθμό ωριμότητας του παιδιού. Δεν είναι τόσο ελεύθερος ακόμη όσο αισθάνεται ή θέλει να αισθάνεται. Δεν είναι ακόμη αυτόνομος. Η αυτονομία του όμως κερδίζεται μέρα με την μέρα και αυτονομία δεν σημαίνει μόνο δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις, κάτι που ξεχνάνε αρκετοί γονείς δίνοντας μόνο προνόμια στους εφήβους. Χωρίς τις υποχρεώσεις, ο έφηβος ψευτομεγαλώνει. Έχει την ψευδαίσθηση ότι μεγαλώνει επειδή βγαίνει (αν του το επιτρέπουν οι γονείς του)...
Τέλος, η εφηβεία είναι κρίσιμη γιατί είναι η εποχή δόμησης ταυτότητας. Ο γονιός που αισθάνεται ότι κάτι δεν πάει καλά στην σχέση με το παιδί του πρέπει άμεσα να αποτανθεί σε ψυχολόγο προκειμένου να προλάβει μία στρέβλωση της ταυτότητας, να βοηθήσει στην ανάπτυξη του εφήβου και φυσικά να φροντίσει την σχέση τους.
Προτείνω συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις οι ίδιοι οι γονείς να έρχονται για ψυχοθεραπεία, για πολλούς λόγους αλλά εδώ θα περιοριστώ σε δύο:
α) Συνήθως τα προβλήματα της εφηβείας είναι προϊόν της σχέσης με τους γονείς. Αν αλλάξει η στάση του γονιού, αλλάζει και ο έφηβος συμπεριφορά.
β) Ας αποφύγουμε όσο μπορούμε να αισθανθεί ο έφηβος "διαταραγμένος", μιας και όπως είπαμε σε αυτή τη φάση δομεί ταυτότητα.
Τέλος, πρόσφατες έρευνες αποτρέπουν την χορήγηση ψυχοφαρμάκων σε εφήβους.
Η εφηβεία είναι τεράστιο θέμα κι έτσι θα επανέλθουμε.
