Σήμερα θα συνεχίσω τις σκέψεις από τις παρατηρήσεις που απορρέουν από την κλινική πρακτική δίνοντας έμφαση κυρίως στη νεότερη γενιά, δηλαδή από 55 και κάτω. Φυσικά οι παρατηρήσεις αυτές γίνονται σε έναν συγκεκριμένο χώρο και χρόνο και αφορούν αυτό το ιστορικό πλαίσιο και την Αθήνα.
Ζεύγος μετάβασης αποκαλώ όπως είδαμε και στο πρώτο μέρος του θέματος το ζευγάρι αυτό στο οποίο συμβαίνουν για πρώτη φορά ιστορικά αλλαγές και που το μεταβάλουν δομικά, δηλαδή επιιδρά στους ρόλους, τις προσδοκίες και τις αναπαραστάσεις που έχει ο καθένας από τον εαυτό του ή τον άλλο, στάσεις κλπ. Οι αλλαγές αυτες φέρουν επίσης νέους τρόπους ανατροφής των παιδιών, των κληρονομικών κλπ.
Αν λοιπόν παρατηρήσουμε με νηφαλιότητα το τι συμβαίνει σήμερα στα ζευγάρια στην Ελλάδα (αλλά και σε μεγάλο μέρος και του υπόλοιπου κόσμου) θα λέγαμε ότι οι αλλαγές αυτές εντάσσονται μέσα σε ένα μετανεωτερικό πλαίσιο που εισάγει αλλαγές σε κάθε επίπεδο της ζωής αλλά και στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας (βλ. ανάλογο άρθρο).
Αυτές οι αλλαγές δεν είναι εύκολο να σταματήσουν γιατί συνήθως σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τις τεχνολογικές και επιστημονικές εξελίξεις, που διαμορφώνουν τις πολιτισμικές και οικονομικές σχέσεις και αυτές αντανακλούνται στην οικογένεια και τις μορφές που αυτή παίρνει ιστορικά.
Σήμερα λοιπόν βλέπουμε πολλά νέα φαινόμενα στα σύγχρονα ζευγάρια...
- ) Το διαζύγιο δεν είναι ταμπού. Οι άνθρωποι χωρίζουν ευκολότερα σήμερα από κάθε άλλη χρονική στιγμή στην σύγχρονη ιστορία.
- Ο γάμος γίνεται όλο και περισσότερο πολιτικό γεγονός. Ο πολιτικός γάμος ως θεσμός ήδη έχει εγκατασταθεί για τα καλά και συνλειτουργεί ταυτόχρονα με τον θρησκευτικό. Από μυστήριο γίνεται πολιτικό γεγονός.
- Ο γάμος δεν είναι απαραίτητος για την συμβίωση: Υπήρχε και σε άλλες χρονικές στιγμές αυτό αλλά σήμερα θεσμοθετείται από την πολιτεία και το σύμφωνο διαβίωσης έρχεται να επισφραγήσει την πρακτική.
- Η μοιχεία γίνεται όλο και περισσότερο αποδεκτή: και να σκεφτεί κανείς ότι η εποχή που έσερνα τους μοιχούς με τα σεντόνια στα αστυνομικά τμήματα ήταν περίπου 30 χρόνια πριν. Σήμερα το φαινόμενο της πολυγαμίας μέσα στα πλαίσια του γάμου εμφανίζεται σε μεγάλη συχνότητα, τόση ώστε να δημιουργείται και ο όρος polyamory μπαίνει όλο και πιο πολύ στο λεξιλόγιο μας. Ωστόσο η αμηχανία είναι ακόμη έκδηλη και υπάρχει μεγάλη δυσκολία στην διαχείριση τέτοιων περιπτώσεων. Πάντως, σχετική έρευνα που έγινε πρόσφατα στην Γαλλία για αυτό το θέμα έδειξε ότι μπορεί να λειτουργήσει αυτό το σχήμα με μεγάλη διάρκεια εφόσον είναι συμμετρικό.
- Γάμος πριν την ψυχική ωρίμανση των ατόμων: πάρα πολύ μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων που παντρεύονται δεν έχουν ακόμη εξατομικευτεί παρόλο που παντρεύονται σήμερα σε μεγαλύτερες ηλικίες. Οι νεόνυμφοι εμφανίζονται όλο και μεγαλύτεροι ηλικιακά αλλά περισσότερο ανώριμοι από το παρελθόν. Σε αυτό παίζει ρόλο η επιμήκυνση των σπουδών και η εξάρτηση που πολλοί νέοι έχουν από τις πατρικές οικογένειες λόγω αυτού. Επίσης, όπως έχουμε πει και σε άλλο άρθρο, στην ελληνική πραγματικότητα απουσιάζει τόσο μία τελετή ενηλικίωσης όσο και θεσμοθετημένα από την πολιτεία προγράμματα ψυχικής προετοιμασίας των νέων για οικογένεια.
- το "εμείς" είναι περισσότερο δύσκολο να επιτευχθεί σήμερα: είναι ενδεικτική η απουσία κοινού ταμείου σε πάρα πολλά ζευγάρια. Και παλιότερα μπορεί να υπήρχε αλλά με δεδομένο ότι η γυναίκα συνήθως δεν εργαζόταν ήταν εξαρτημένη και υπό την ευθύνη του συζύγου. Σήμερα ωστόσο, το άτομο φαίνεται να είναι ισχυρότερο από το ζευγάρι και αυτό επίσης συμβάλλει πολύ και για την αύξηση των διαζυγίων.
- Η γυναίκα έχει τα περισσότερα βάρη στον γάμο: Γιαυτό και, όπως δείχνουν οι έρευνες, είναι αυτή που ζητά σε συντριπτική πλειοψηφία διαζύγιο. Επίσης το γεγονός ότι στο 99% των περιπτώσεων διαζυγίου είναι εκείνη που παίρνει την επιμέλεια των παιδιών, καταδεικνύει την αντίληψη που έχει η πολιτεία για την ευθύνη της μητέρας απέναντι στο παιδί, παρόλο που ο ρόλος του πατέρα διαρκώς ενισχύεται και αναγνωρίζεται κοινωνικά.
- Προσπάθεια ρήξης με το παρελθόν. Το νέο ζευγάρι σε μεγάλο βαθμό παύει να δίνει το όνομα των παππούδων στο μωρό του. Το όνομα, που μας συνδέει με το κοινωνικό, επιλέγεται βάση αισθητικών κριτηρίων και όχι με τον παραδοσιακό τρόπο συνέχειας της διαγενεολογικής αλυσίδας βάση του ονόματος.
- Κινητικότητα των μελών του ζευγαριού. Σήμερα η Ευρώπη εμφανίζεται ως ημι-εννιαία χώρα και παρά τις αντιφάσεις της προσφέρει την δυνατότητα στα μέλη της μετακίνησης και επιλογής τόπου κατοικίας και εργασίας. Αυτό σημαίνει ότι συχνά ένα ζευγάρι θα συνδεθεί σε έναν τόπο αλλά οι δουλειές τους μπορεί να τους φέρουν σε διαφορετικούς τρόπους. Τα διαφορετικά σπίτια μεταξύ των συτρόφων φαίνεται να είναι ένα φαινόμενο που εξαπλώνεται όχι μόνο σε αυτού του τύπου ζευγαριού, αλλά και σε αυτά που ζουν στην ίδια περιοχή.
- Μεικτοί γάμοι. Σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά κατά τους τελευταίους δύο αιώνες παρατηρούνται μεικτοί γάμοι. Μεικτοί είναι οι γάμοι μεταξύ ανθρώπων που προέρχονται από άλλες χώρες ή πολιτισμούς.
- Γάμοι μελών του ίδιου φύλου. Οι γάμοι ομοφυλόφυλων στην Δύση είναι πια γεγονός και ήδη αρκετά ομόφυλα ζευγάρια είναι παντρεμένα και ζουν όπως τα ετερόφυλα ζευγάρια. Η κοινωνία είναι ακόμη αμφιθυμική ως προς το θέμα υιοθέτησης παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια, αλλά λογικά είναι θέμα χρόνου να γίνει εφόσον δεν υπάρξει κάποια βίαιη και απρόβλεπτη κοινωνική ρήξη.
- Μονογονεϊκές οικογένειες. Συνέπεια του μεγάλου αριθμού διαζυγίων ή παιδιών που γεννιούνται εκτός γάμου. Αυτά τα τελευταία αναγνωρίζονται με πολιτικό τρόπο πια με την αναγνώριση από τον πατέρα.
- Οικογένειες με πολλούς πατεράδες και μητέρες και πολλά ετεροθαλή αδέρφια. Μετά το διαζύγιο πολλοί ξαναπαντρεύονται και σχηματίζεται ένα μεγαλύτερο οικογενειακό σύμπαν. Οι σχέσεις των μελών μέσα σε αυτό άλλοτε είναι αρμονικές κι άλλοτε όχι.
- Ισότητα των γονιών απέναντι στο θέμα της σπουδαιότητας των γονεϊκών ρόλων. Ο πατέρας κερδίζει ψυχικά σήμερα την επαφή με το παιδί του, κάτι που σε παλαιότερες κοινωνίες δεν του επιτρεπόταν. Ο ρόλος του πατέρα σήμερα δεν είναι μόνο συνυφασμένη με την υλική προσφορά του (που όμως και αυτή έχει μεγάλη συμβολική αξία για το παιδί) αλλά και με την συναισθηματική ανταλλαγή.
- Αυτοί που απέχουν από την δημιουργία οικογένειας: Όλο και μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας, άντρες και γυναίκες, αποφασίζουν να απέχουν από την δημιουργία οικογένειας κρίνοντας ότι έχουν άλλες προτεραιότητες. Σήμερα περισσότερο παρά ποτέ δεν κινδυνεύουν όσο παλιότερα από το στίγμα του γεροντοπαλήκαρου ή της γεροντοκόρης.
Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι οι όποιες αλλαγές συμβαίνουν στην οικογένεια δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ούτε θετικές, ούτε αρνητικές. Συνήθως αυτό που επιδρά στους ψυχισμούς των ανθρώπων στα νέα κοινωνικά περιβάλλοντα είναι ο βαθμός ένταξής τους σε αυτά. Όσο ένα φαινόμενο εξαπλώνεται, τόσο λιγότερο μειονοτικό γίνεται κι όλο και περισσότερο γίνεται αποδεκτό από την κοινωνία. Πχ. το παιδί από διαζευγμένους γονείς ήταν σε πολύ δυσμενέστερη κοινωνικά θέση όταν τα διαζύγια ήταν σπάνια, από σήμερα που το παιδί πηγαίνοντας στο σχολείο (την πρώτη κοινωνική του έξοδο) μέσω της κοινωνικής σύγκρισης, αντιλαμβάνεται ότι κι άλλα παιδιά είναι σαν και αυτό και δεν αποτελεί εξαίρεση, εξαίρεση που γεννά την διάκριση και συναισθήματα ντροπής και αποκλεισμού από το κοινωνικό στίγμα (βλ. Erving Goffman).
Κάθε αλλαγή που συμβαίνει για πρώτη φορά στην οικογένεια ή στο ζευγάρι, τα μέλη δεν είναι εφοδιασμένα με τρόπους αντιμετώπισης. Χρειάζεται να ανακαλύψουν και να εξερευνήσουν νέες στρατηγικές αντιμετώπισης των προβλημάτων. Σε αυτό το σημείο είναι που τα μέλη γίνονται ευάλωτα και συχνά μπορεί να χρειάζονται επαγγελματική βοήθεια, τόσο για τους ίδιους, όσο και για τα παιδιά.
Σίγουρα δεν μπορούμε να προβλέψουμε τι πρόκειται να συμβεί στο μέλλον. Ωστόσο, όσο πιο ευέλικτος είναι ένας ψυχισμός, τόσο περισσότερο προσαρμόζεται σε νέες συνθήκες και μπορεί και εντάσσεται ο άνθρωπος κοινωνικά. Είναι ακριβώς η ομαλή κοινωνική ένταξη ασπίδα για την ψυχική υγεία.
