Μία μεγάλη κατσαρίδα ή μία μικρή σαύρα;
Νομίζω ότι όσοι αποφασίσετε να απαντήσετε ότι πράγματι κάποιο από αυτά τα δύο θα πατούσατε, οι περισσότεροι θα προτιμούσατε να σκοτώσετε την κατσαρίδα.
Υπάρχουν αρκετοί λόγοι για μία τέτοια απόφαση. Αρκετοί σχετίζονται με λογικά επιχειρήματα (όπως τη σύνδεση της κατσαρίδας με την βρωμιά) κι άλλοι με δοξασίες (όπως π.χ. ότι η σαύρα φέρνει τύχη)....
Ωστόσο, πιστεύω ότι ένας βασικός λόγος που σκοτώνουμε περισσότερο εύκολα τα έντομα είναι η απουσία του προσώπου, ή μάλλον το γεγονός ότι δεν ερχόμαστε αντι-μέτωποι με αυτό, καθώς είναι πολύ μικρό και αθέατο στο ανθρώπινο μάτι.
Ο νόμος για την απαγόρευση της κουκούλας στις διαδηλώσεις είχε ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων και σχολίων, που άλλοτε γίνονταν με σοβαρότητα και άλλοτε με χιούμορ.
Η σημασία του προσώπου στην επικοινωνία είναι εξαιρετικά σημαντική. Οι νευροεπιστήμες μιλούν για την ενεργοποίηση τμημάτων του εγκεφάλου μας στη θέαση ενός προσώπου που δεν συμβαίνουν όταν κοιτούμε αντικείμενα άψυχα.
Η ενσυναίσθηση (η έμφυτη ικανότητά μας να μπαίνουμε στη θέση του άλλου και να καταλαβαίνουμε τι αισθάνεται) δεν μπορεί να υπάρξει αυτόματα αν δεν βλέπουμε το πρόσωπό του.
Στο σημείο αυτό φαίνεται ότι πάσχουν οι ψυχοπαθητικοί, οι οποίοι μπορεί να είναι κατά συρροήν δολοφόνοι. Από ανάλογες μελέτες έχουμε δει ότι ο μηχανισμός της ενσυναίσθησης δεν λειτουργεί σε αυτό τον πληθυσμό και άρα δεν μπορούν να συναισθανθούν τον πόνο που προκαλούν στο θύμα τους με τον ίδιο τρόπο που συμβαίνει στους άλλους. Έτσι, δεν έχουν και ενοχές.
Για να σκεφτούμε τις συνέπειες απουσίας του προσώπου, δείτε τι γίνεται με την κουκούλα που φορά ο δήμιος....
Δεν την φορά μόνο για να μην αναγνωρίζεται από την κοινότητα, δηλαδή για δική του προστασία από το μένος της κοινότητας, αλλά και για να διευκολυνθεί στο έργο της εκτέλεσης ή του βασανισμού που του ανατίθεται.
Το ίδιο όμως συμβαίνει και στην περίπτωση αυτού που εκτελείται. Είτε φορά κουκούλα, όταν πρόκειται να εκτελεστεί δια του απαγχονισμού για παράδειγμα, είτε τον ρωτούν αν θέλει να του κλείσουν τα μάτια.
Νομίζουμε ότι γίνεται κι εδώ μόνο για τη δική του ψυχική προφύλαξη, ωστόσο, η βλεμματική επαφή του θύματος με τον εκτελεστή του θα μπορούσε να αποτρέψει την πράξη του φόνου σε κάποιες περιπτώσεις....
Πολύς λόγος έχει επίσης υπάρξει για την απαγόρευση της μαντήλας σε χώρες της Ευρώπης, όπως είναι η Γαλλία. Κι εδώ όμως, όταν το πρόσωπο καλύπτεται (το πρόσωπο και όχι το κεφάλι ωστόσο) πάλι διευκολύνεται η κακοποίηση του υποκειμένου. Έτσι, οι συχνές αναφορές για βασανισμούς, δολοφονίες και βιασμούς γυναικών σε χώρες όπου ο ισλαμικός νόμος επιβάλλει την απόλυτη κάλυψη του προσώπου της γυναίκας, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι φαίνεται να σχετίζονται και σε αυτή την περίπτωση με την απουσία της διαπροσωπικής επαφής...
Έτσι, ο νόμος για την κουκούλα είναι σωστός αν ο στόχος είναι η αποφυγή του εγκλήματος. Ωστόσο, κάτι τέτοιο θα έπρεπε να εφαρμοστεί και στα σώματα ασφαλείας. Η κάλυψη του προσώπου του αστυνομικού από το κράνος διευκολύνει όχι μόνο τον ίδιο στο πέρασμα της βίας, αλλά τον μετατρέπει ευκολότερα κι εκείνον σε θύμα βίας.
Σε κάθε περίπτωση που χρειάζεται να περάσει ο άνθρωπος σε βίαια εγκλήματα του διατίθεται ένα προσωπείο για να καλύψει το πρόσωπο, από τα κράνη των στρατιωτών ή των ιπποτών ως τις κουκούλες των μελών της Κου Κλουξ Κλαν και των σατανιστών.
Η μάσκα βοηθά κι αυτή στην αποπροσωποποίηση αλλά ανάλογα με το περιεχόμενό της οδηγεί τον ψυχισμό να επιχειρήσει μία μεταμόρφωση. Φορώντας μία μάσκα υπο-δυόμαστε το ρόλο που προβάλλουμε σε αυτή. Έτσι, μάσκες χρησιμοποιούνται κατά βάση σε τελετουργίες, όπως και στο θέατρο, ενώ στη δραματοθεραπευτική μέθοδο ψυχοθεραπείας η μάσκα αποτελεί μία κεντρική τεχνική που στοχεύει στην αλλαγή στάσης και συμπεριφοράς. Για περισσότερες πληροφορίες επί του θέματος μπορείτε να δείτε http://drama-mediation.blogspot.gr/2006/01/h.html
Αν έχετε παρατηρήσει, ο κλόουν, ρόλος που έχει τη μικρότερη δυνατή μάσκα (τη στρογγυλή μύτη) προκαλεί κλάμα από φόβο στα πολύ μικρά, ιδιαίτερα στα παιδιά ως δύο ετών (στα οποία το δεξί ημισφαίριο έχει ακόμη την πρωτοκαθεδρία και που εμπλέκεται περισσότερο στην αναγνώριση του προσώπου και των διαθέσεων του άλλου). Η μεταμφίεση του κλόουν εμπεριέχει βέβαια και το μακιγιάζ, το οποίο κι αυτό κατασκευάζει μία ιδιότυπη μάσκα...
Τι γίνεται όμως σε επίπεδο ψυχικό;
 |
| "Ο βιασμός" René Magritte |
Φαίνεται αυτό να έχει να κάνει με τη λειτουργία των νευρώνων-καθρεφτών που βρίσκονται στα διάφορα σημεία του εγκεφάλου και που επιτρέπουν την διαπροσωπική επικοινωνία και λειτουργίες όπως αυτή της ενσυναίσθησης (της αντίληψης του πώς ο άλλος αισθάνεται), της θεωρίας του νου (δηλ. αντιλαμβάνομαι τι ο άλλος μπορεί να σκέφτεται), της μίμησης (σε ποιο αρχαϊκό επίπεδο).
Η κάλυψη του προσώπου παύει αυτή τη λειτουργία και την διεγκεφαλική επικοινωνία μέσα στη διυποκειμενικότητα κι ο άλλος ή ο εαυτός γίνεται εργαλείο/όργανο προς χρήσην.
Ο Χριστιανισμός είναι η θρησκεία που έδωσε έμφαση στη λειτουργία του προσώπου και έχουν γραφεί πολλά κείμενα γιαυτό. Η επιρροή του ήταν τέτοια που στο βυζάντιο οι στρατιώτες έπαψαν να καλύπτουν το πρόσωπο στη μάχη.
Κι αν θέλουμε να επεκτείνουμε αυτές τις σκέψεις και στη σημερινό οικονομικό γίγνεσθαι, τότε θα λέγαμε ότι οι σύγχρονες πολυεθνικές εταιρείες διακατέχονται από το απρόσωπο. Ο καπιταλισμός δεν διαθέτει πια συγκεκριμένα πρόσωπα, τα παλιά αφεντικά εργοστασίων για παράδειγμα, αλλά μεγάλα κοινωνικά μορφώματα που καλύπτονται πίσω από μία φίρμα.
Προσπαθείστε, για παράδειγμα, να ψάξετε τον εφευρέτη του τηλεφώνου.
Αν πάμε στην απαρχή του, τότε εύκολα θα αναγνωρίσουμε τον Γκράχαμ Μπελ. Ωστόσο, αν θέλουμε σήμερα να δούμε ποιος είναι ο εφευρέτης του smart phone για παράδειγμα, τότε θα φτάσουμε σε μία εταιρεία κι όχι σε κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο ή ομάδα προσώπων. Τα πρόσωπα, υπεύθυνα τόσο των αρνητικών όσο και των θετικών πράξεών τους, στο σημερινό περιβάλλον της πολυεθνικής εξαφανίζονται ή αναγνωρίζονται μόνο μέσα σε μικρές ομάδες ειδικών και επιστημόνων στα συνέδρια.
Κι έτσι φτάνουμε να μιλάμε για τον σημερινό απρόσωπο καπιταλισμό που πολύ ευκολότερα μπορεί να περάσει σε εγκλήματα ή σε άλλες βλάβες προς το συλλογικό, απ' όλα τα προηγούμενα οικονομικά μοντέλα είχαμε ζήσει ως σήμερα...
Στην απρόσωπη επικοινωνία μέσω των σύγχρονων ψηφιακών μέσων, μπορούμε να πούμε ότι ευκολότερα κάποιος μπορεί να εκφράσει απαγορευμένες συμπεριφορές αφού απουσιάζει το πρόσωπο κι ότι αυτό εντείνεται ακόμη περισσότερο όταν απουσιάζει και το όνομα και έχουμε πλήρη κάλυψη της ταυτότητας.
Στην απρόσωπη επικοινωνία μέσω διαδικτύου, δεν θέτουμε σε λειτουργία τους νευρώνες-καθρέφτες στην επαφή μας με τον άλλο. Το φαντασιακό είναι αυτό το οποίο κυριαρχεί και παρόλο που κοινωνικά τα σύγχρονα μέσα δικτύωσης, ο ναρκισισμός είναι σίγουρα περισσότερο τονισμένος σε αυτόν τον τύπο επικοινωνίας παρά στην διαπροσωπική επαφή.
Θα μπορούσαν πολλά ακόμη να γραφούν αλλά σας αφήνω να κάνετε και μόνοι τους συνειρμούς σας....
